تعداد نشریات | 27 |
تعداد شمارهها | 587 |
تعداد مقالات | 6,019 |
تعداد مشاهده مقاله | 8,769,668 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 5,778,197 |
بررسی تطبیقی وضعیت شاخص توسعه ی انسانی در کشورهای شبه قاره | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
مطالعات شبه قاره | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
مقاله 7، دوره 5، شماره 17، اسفند 1392، صفحه 153-170 اصل مقاله (361.34 K) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22111/jsr.2014.1407 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
چکیده | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
بررسی وضعیت توسعهی انسانی هر کشور، میتواند راهنمای مسئولان آن جامعه برای تدوین سیاستهای مناسب اقتصادی همچون ایجاد اشتغال، توزیع عادلانهی درآمد، حذف انحصارات، تخصیص بهینهی منابع و هزینهها، کاهش فقر و شتاب در دگرگونیهای نهادی باشد. این مقاله بر آن است تا با استفاده از روش توصیفی - تحلیلی وضعیت کشورهای شبه قاره هند (هند، بنگلادش، پاکستان، نپال، میانمار و بوتان) را به لحاظ شاخص توسعه ی انسانی بررسی و تحلیل نماید. نتایج تحقیق نشان میدهد، کشورهای شبه قاره ی هند در وضعیت مناسبی به لحاظ شاخص توسعه ی انسانی قرار ندارند؛ زیرا تنها دو کشور هند و بوتان به ترتیب با مقدار شاخص توسعه انسانی 548/ 0 و 522/0 در گروه کشورهای با توسعه ی انسانی متوسط قرار میگیرند و کشورهای پاکستان، بنگلادش، میانمار و نپال به ترتیب با مقدار شاخص توسعه ی انسانی 504/0، 500/0، 483/0 و 458/0 در گروه کشورهای با توسعه ی انسانی پایین قرار میگیرند که این نشان دهنده ی پایین بودن درآمدها، کیفیت پایین زندگی، پایین بودن استانداردهای زندگی است. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
کلیدواژهها | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
شبه قاره ی هند؛ شاخص توسعه ی انسانی؛ شاخص نابرابری جنسی؛ شاخص چند بعدی فقر | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
اصل مقاله | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
مقدمه توسعه، نتیجه ی بسیج نیروهای مادی و انسانی برای اهداف مترقّی توسعهیافتگی است و از این رهگذر است که فقر، بیسوادی، وابستگی و اختناق جای خود را به رفاه، آزادی و قدرت میدهند. (سامتی و دیگران،1390: 201) بنابراین هدف نهایی توسعه ی بهبود توانمندیهای انسانی و گسترش انتخابها و فرصتهای انسانی بر اساس اصل توسعه ی مردم برای مردم است (باصری و فرهادیکیا،1387 : 47) که این مسئله بیانگر اهمیت توسعه ی انسانی است. ویژگی مهم جهان امروز، وجود تفاوتهای شدید در توسعهی اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و انسانی است. در سالهای اخیر ، تأکید فراوانی بر رویکرد توسعهی انسانی صورت گرفته است. (چینی پرداز و دیگران، 1385: 6) تفکر توسعه ی انسانی برای اولین بار از طرف آمارتیا سن ((Amartya Sen و محبوب الحق ( Mahbub ul haq ) مطرح شد. هدف از این توسعه، ایجاد محیطی توانمند برای مردم در برخوردار شدن از زندگی طولانیتر، سالمتر و خلّاقتر است. (فطرس و ترکمنی، 1391: 60) بنابراین میتوان در کل، توسعه انسانی را فرایند بسط انتخابهای افراد دانست.(Suri al, 2011:154 ) که در برگیرنده ی یکسری شاخصهای مختلف است. شاخص توسعه ی انسانی (Development Index Human )، شاخصی مرکب و مشتمل بر سه شاخص اصلی امید به زندگی، سطح آموزشی و درآمد است (صادقی و دیگران، 1389: 130) در رویکرد توسعه انسانی، توسعه به رشد درآمد سرانه محدود نمیشود و به بهبود در سایر نیازهای جامعه انسانی نظیر بهداشت، برخورداری از حداقلهای زندگی و آموزش بستگی پیدا میکند. (Streeten, 1981:48) بررسی وضعیت توسعهی انسانی هر کشور، میتواند راهنمای مسئولان آن جامعه برای تدوین سیاستهای مناسب اقتصادی همچون ایجاد اشتغال، توزیع عادلانهی درآمد، حذف انحصارات، تخصیص بهینهی منابع و هزینهها، کاهش فقر و شتاب در دگرگونیهای نهادی باشد. هدف تحقیق حاضر، تعیین وضعیت توسعه ی انسانی در کشورهای شبه قاره ی هند (هند، پاکستان، بوتان، میانمار، نپال و بنگلادش) است. نتایج تحقیق نشان میدهد اگر چه تمام کشورهای شبه قاره هند به لحاظ شاخص توسعه انسانی همواره پیشرفت کردهاند؛ اما در وضعیت مناسبی به لحاظ این شاخص قرار ندارند. پیشینه ی تحقیق گام نخست در زمینه ی کاهش نابرابریهای منطقهای، باید با مطالعه ی وضع موجود و بیان شفاف و علمی میزان و نوع نابرابریهای منطقهای برداشته شود. در این راستا، چه در داخل و چه در خارج از کشور، مطالعاتی ارزنده پیرامون موضوعهای مختلف اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و ... صورت گرفته که در بسیاری از آنها از مدلهای و فنون کمی بهره گیری شده است. - حکمت نیا و موسوی(1383) در مقاله ی خود تحت عنوان (بررسی و تحلیل روند تغییرات سطوح توسعه و نابرابریهای ناحیهای در استان یزد طی سالهای)1375 – 1355) به این نتیجه رسیدند که میزان نابرابری در این مدت،در شاخصهای مورد بحث به جز شاخصهای جمعیتی کاهش یافته است. - زیاری و دیگران(1389) در مقالهای تحت عنوان (سنجش درجه ی توسعه یافتگی شهرستانهای استان آذربایجان شرقی به روش HDI) با استفاده از 31 متغیر در قالب شاخصهای مختلف در سه مقطع زمانی 1365، 1375، 1385 وضعیت توسعهیافتگی شهرستانهای استان آذربایجان شرقی را مشخص کردند که نتایج نشان داد میان شهرستانهای استان به لحاظ برخورداری از شاخصهای توسعه، تفاوت اساسی وجود دارد و این شهرستانها قابل رتبه بندی در سه گروه برخوردار، نیمه برخوردار و محروم هستند که با گذشت زمان بر میزان برخورداری آنها افزوده شده است. - رضایی و عطار (1390) در پژوهشی با استفاده از 22 شاخص و متغیر در زمینه های اقتصادی، زیرساختی، آموزشی، بهداشتی و خدماتی و با بهرهگیری از شاخص ترکیبی توسعه انسانی (HDI) سطوح برخورداری شهرستانهای استان فارس را تعیین و تحلیل کردهاند. نتایج بیانگر آن است در استان فارس، شهرستان توسعهیافته به لحاظ مجموع شاخصهای مورد مطالعه وجود ندارد و شاخصهای آموزشی و زیرساختی در شرایط مطلوب از شاخصهای دیگر قرار دارند. - باهاتیا و رای (2004) با استفاده از 23 شاخص به کمک روش تحلیل عاملی و تاکسونومی عددی به تعیین سطح توسعه 380 بلوک در 32 منطقه هندوستان در سال 2001 پرداختند که در نهایت 56 بلوک را توسعه یافته، 156 بلوک را نسبتاً توسعه یافته، 116 بلوک را کمتر توسعه یافته و 52 بلوک را توسعه نیافته معرفی کردند. روش تحقیق روش تحقیق در مطالعه ی حاضر توصیفی ـ تحلیلی و از حیث نوع تحقیق کاربردی است که از روش توصیفی مبتنی بر تجزیه و تحلیل آمار و اطلاعات مستخرج از اسناد و مدارک علمی معتبر و در تحلیل این شاخصها در کشورهای مورد مطالعه، از روش تحلیلی استفاده شده است. این مطالعه ی تطبیقی بر اساس گزارش توسعه ی انسانی برنامه ی توسعه ی سازمان ملل از سال 1980 تا 2011 انجام شده است که شامل موارد زیر است: 1- رتبه و میزان سه شاخص اصلی (امید به زندگی در بدو تولد، وضعیت آموزش و استاندارد زندگی) برای محاسبه ی شاخص توسعه ی انسانی در هر یک از کشورهای مورد مطالعه 2- رتبه و میزان شاخص نابرابری جنسی کشورهای مورد مطالعه 3- رتبه و میزان شاخص چند بعدی فقر در کشورهای مورد مطالعه و در نهایت 4- مقایسه کردن کشورهای شبه قاره ی هند به لحاظ سه شاخص توسعه ی انسانی، شاخص نابرابری جنسی و شاخص چند بعدی فقر. معرفی محدوده ی مورد مطالعه در مورد این که شبه قاره ی هند، شامل چه کشورهای است، اتفاق نظر خاصی وجود ندارد. علیرغم وحدانیّت جغرافیایی، نقشه ی سیاسی شبه قاره ی هند مثل بسیاری از مناطق دیگر، به وسیله فرایند جداسازی تکامل یافته است. (حسین پور پویان و دیگران، 1389: 58) بنابراین در مطالعه ی حاضر، کشورهای شبه قاره هند با توجه به منابع مختلفی که وجود داشت، شامل شش کشور هند، پاکستان، بنگلادش، بوتان، نپال و میانمار (برمه) (ویکیپدیا، 1391) که کشور هندوستان، وسیعترین و پرجمعیتترین و کشور بوتان، کوچکترین و کمجمعیتترین کشور در این گروه است. (شکل 1)
اهداف تحقیق - رتبه بندی ومشخص کردن میزان شاخص توسعه ی انسانی در کشورهای شبه قاره ی هند. - رتبه بندی و مشخص کردن میزان شاخص نابرابری جنسی در کشورهای شبه قاره ی هند. - رتبه بندی و مشخص کردن میزان فقر چند بعدی در کشورهای شبه قاره ی هند. - مقایسه کردن کشورهای شبه قاره ی هند به لحاظ شاخصهای مطرح شده. فرضیات تحقیق - کشورهای شبه قاره ی هند به لحاظ شاخص توسعه ی انسانی، وضعیت مناسبی ندارند. - کشورهای شبه قاره ی هند به لحاظ شاخص نابرابری جنسی، وضعیت مناسبی ندارند. - کشورهای شبه قاره ی هند به لحاظ شاخص فقر چند بعدی، وضعیت مناسبی ندارند. مبانی نظری تحقیق توسعه: توسعه ایده و تمرینی است که از اوایل قرن 19 به وجود آمده که بعد از جنگ جهانی دوم در مباحث اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و کشوری در مسائل بینالمللی، جایگاه ویژهای پیدا کرده است .(Frazier, 1997:187) به طور کلی توسعه یک مفهوم کیفی است که تمام تغیرات سیستم اجتماعی را دربرمیگیرد، تغیراتی که جامعه را از وضعیت ناسالم فعلی به سمت یک وضع مطلوب بکشاند. (دلیر،1388: 93) توسعه ی انسانی: شاخصی خلاصه شده برای ارزیابی پیشرفت بلند مدت در سه بعد (زندگی طولانی و سالم، دسترسی به دانش و استانداردهای مناسب برای زندگی) است. (UNDP, 2011:2) متغیرهای جدید شاخص توسعه ی انسانی: گزارش توسعه ی انسانی سال 2010 در حالی منتشر شد که تغییراتی در شاخصهای جزئی و تشکیل دهنده شاخص HDI و روش محاسبه آن ایجاد شده است و این تغییرات ، موجب شده ارزش عددی شاخص HDI و در نتیجه رتبهبندی کشورها نسبت به گذشته دچار تغییراتی شود. در گزارشهای منتشره از طرف برنامه ی توسعه ی سازمان ملل متحد از سال 1990 تا قبل از گزارش سال 2010 برای موضوع بهداشت و سلامت، مدت و سلامت زندگی که با شاخص امید به زنگی در بدو تولد (Life Expectancy at Birth)، برای موضوع آموزش دو شاخص نرخ باسوادی در افراد بزرگسال (Adult Literacy Rate) و نرخ ثبت نام در مدرسه (Combined Gross Enrolment Ratio in Education) مقاطع تحصیلی ابتدایی تا دبیرستان و برای سطح استاندارد زندگی، شاخص سرانه ی تـولید نـاخالص داخلی (GDP Per Capita ( PPP US$)) بـر حسب بـرابـری قـدرت خرید بـه دلار آمریکا (Purchasing Power Parity(ppp)) در نظر گرفته شده بود؛ اما در گزارش سال 2010 به غیر از موضوع بهداشت که همچنان با شاخص امید به زندگی در بدو تولد اندازه گیری میشود، در خصوص دو موضوع دیگر متغیرهای جانشین تغییر نمودهاند. به این صورت که برای موضوع آموزش از دو شاخص متوسط طول دورهای که صرف آموزش میشود ، در افراد بزرگسال 25 سال به بـالا (Mean Years of Schooling Adults Aged 25 Years and Above ) و طول دوره مورد انتظار برای تحصیل کودکان در سن ورود به مدرسه (Expected Years of Schooling - Primary to Tertiary) و برای موضوع سطح استاندارد زندگی به جای سرانه تولید ناخالص داخلی از سرانه ی درآمد ناخالص ملی (GNI Per Capita (PPP US$)) استفاده شده است (امیری، 1390 :132) وضعیت کشورهای شبه قاره ی هند به لحاظ شاخص توسعه ی انسانی شاخص توسعه ی انسانی به عنوان معیار اندازهگیری توسعه و رفاه ملی در سال 1990 از طرف آمارتیاسن و محبوب الحق اقتصاددان پاکستانی معرفی شد. در واقع مهمترین عامل توسعه ی هر جامعه، را افراد آن جامعه میدانند؛ چرا که انسان، هم هدف توسعه و هم ابزار توسعه است. این اهمیت وافر سبب گردیده تا کشورهای جهان و سازمانهای بینالمللی، توجه خاصی به امر توسعه ی انسانی داشته باشند و عوامل تأثیرگذار بر آن را شناسایی کنند (سامتی و دیگران، 1390: 202)توسعه[[ی انسانی دو وجه دارد:[[[یکی ایجاد[ قابلیتهای انسانی[(Human Capabilities) مانند بهبود در سلامت، دانش و مهارت است؛ دیگری، استفاده ی افراد از قابلیتهای کسب شده برای ایجاد فرصتها، مانند فعال بودن در عرصه ی سیاسی، اجتماعی و فرهنگی است. قابلیتهای انسانی نقش مهمی در خروج از رکود و رفتن به سمت رشد اقتصادی ایفا میکنند. (فطرس و ترکمنی، 1391: 60) هند: مقدار HDI هند برای سال 2011 برابر با 547/0 (گروه کشورهای با توسعه ی انسانی متوسط) که در میان 187 کشور، رتبه ی 134 را به خود اختصاص داده است. بین سالهای 1980 تا 2011 مقدار HDI هند از 344/0 به 547/0 افزایش یافته است. این نشان میدهد که هند، سالانه افزایش 5/1 درصدی داشته است که در مجموع 59 درصد رشد داشته است. امید به زندگی به هنگام تولد در هند تا 1/10 سال، متوسط سالهای تحصیل تا 5/2 سال، سالهای موردانتظار برایرفتن به مدرسه تا 9/3 سال و سرانه GNI در حدود 287 درصد افزایش یافته است. (HDR India, 2011: 2 ) پاکستان: مقدار HDI پاکستان برای سال 2011 برابر با 504/0 (گروه کشورهای با توسعه ی انسانی پایین) که در میان 187 کشور، رتبه ی 145 را به خود اختصاص داده است. بین سالهای 1980 تا 2011 مقدار HDI پاکستان از 359/0 به 504/0 افزایش یافته است. این نشان میدهد که پاکستان سالانه افزایش 1/1 درصدی که در مجموع 41 درصد رشد داشته است. امید به زندگی به هنگام تولد در پاکستان تا 6/7 سال، متوسط سالهای تحصیل تا 1/3 سال، سالهای مورد انتظار برای رفتن به مدرسه تا 2/1 سال و سرانه GNI در حدود 98 درصد افزایش یافته است. (HDR Pakistan, 2011:2 ) بوتان: مقدار HDI بوتان برای سال 2011 برابر با 522/0 (گروه کشورهای با توسعه ی انسانی متوسط) که در میان 187 کشور، رتبه ی 141 را به خود اختصاص داده است. بین سالهای 2010 تا 2011 مقدار HDI بوتان از 518/0 به 522/0 افزایش یافته است. امید به زندگی به هنگام تولد در بوتان تا 9/20 سال، متوسط سالهای تحصیل تا 9/6 سال و سرانه GNI در حدود 451 درصد افزایش یافته است.HDR Bhutan, 2011: 2) ) میانمار (برمه): مقدار HDI میانمار برای سال 2011 برابر با 483/0 (گروه کشورهای با توسعه ی انسانی پایین) که در میان 187 کشور، رتبه ی 149 را به خود اختصاص داده است. بین سالهای 1980 تا 2011 مقدار HDI میانمار از 279/0 به 483/0 افزایش یافته است. این نشان میدهد که میانمار، سالانه افزایش 8/1 درصدی در شاخص توسعه ی انسانی داشته است که در مجموع 73 درصد رشد داشته است. امید به زندگی به هنگام تولد در میانمار تا 1/10 سال، متوسط سالهای تحصیل تا 3/2 سال، سالهای مورد انتظار برای رفتن به مدرسه تا 1/3 سال و سرانه GNI در حدود 322 درصد افزایش یافته است. HDR Myanmar, 2011: 2) ) نپال: مقدار HDI نپال برای سال 2011 برابر با 458/0 (گروه کشورهای با توسعه ی انسانی پایین) که در میان 187 کشور، رتبه ی 157 را به خود اختصاص داده است. بین سالهای 1980 تا 2011 مقدار HDI نپال از 458/0 به 242/0 افزایش یافته است. این نشان میدهد که نپال، سالانه افزایش 1/2 درصدی در شاخص توسعه ی انسانی داشته است که در مجموع 89 درصد رشد داشته است. امید به زندگی به هنگام تولد در نپال تا 6/20 سال، متوسط سالهای تحصیل تا 6/2 سال، سالهای مورد انتظار برای رفتن به مدرسه تا 2/3 سال و سرانه GNI در حدود 98 درصد افزایش یافته است. (HDR Nepal, 2011:2) بنگلادش: مقدار HDI بنگلادش برای سال 2011 برابر با 500/0 (گروه کشورهای با توسعه ی انسانی پایین) که در میان 187 کشور، رتبه ی 146 را به خود اختصاص داده است. بین سالهای 1980 تا 2011 مقدار HDI بنگلادش از 500/0 به 303/0 افزایش یافته است. این نشان میدهد که بنگلادش سالانه افزایش 6/1 درصدی در شاخص توسعه ی انسانی داشته است که در مجموع 65 درصد رشد داشته است. امید به زندگی به هنگام تولد در بنگلادش تا 7/13 سال، متوسط سالهای تحصیل تا 8/2 سال، سالهای مورد انتظار برای رفتن به مدرسه تا 7/3 سال و سرانه GNI در حدود 162 درصد افزایش یافته است. ( HDR Bangladesh, 2011: 2) مقایسه ی کشورهای شبه قاره ی هند به لحاظ HDI به طور کلـی کشورهای شبـه قـاره ی هنـد به لحاظ HDI در وضعیت منـاسبـی بـه سـر نمیبرند؛ زیرا از 6 کشور عضو، تنها دو کشور هند و بوتان به ترتیب با مقدار شاخص توسعه ی انسانی 548/ 0 و 522/0 در گروه کشورهای با توسعه ی انسانی متوسط قرار میگیرند و کشورهای پاکستان، بنگلادش، میانمار و نپال به ترتیب با مقدار شاخص توسعه ی انسانی 504/0، 500/0، 483/0 و 458/0 در گروه کشورهای با توسعه ی انسانی پایین قرار میگیرند که این نشان دهنده ی پایین بودن درآمدها، کیفیت پایین زندگی و پایین بودن استانداردهای زندگی است. در بین کشورهای عضو، بیشترین پیشرفت به لحاظ HDI را از سال 1980 تا 2011 ، کشور نپال با افزایش سالانه 1/2 درصدی و در مجموع 89 درصد تجربه کرده که مقدار آن 216/0 است. به لحاظ امید به زندگی، بوتان بیشترین پیشرفت را داشته است. چون از سال 1980 تا 2011، 9/20 سال پیشرفت داشته است؛ یعنی از 3/46 سال به 2/67 سال رسیده است. به لحاظ آموزشی، بیشترین پیشرفت را بنگلادش با پیشرفت 25/3 سال (میانگین طول دوره ی مورد انتظار برایتحصیل کودکان در سن ورود به مدرسه و متوسط دورهای که صرف آموزش میشود (بزرگسال 25 سال به بالا)) داشته است و در نهایت، کشور بوتان به لحاظ سرانه GNI با افزایش 451 درصدی، بیشترین پیشرفت را داشته است. (جدول 1) جدول (1) : مقایسه ی کشورهای شبه قاره ی هند به لحاظ شاخص توسعه ی انسانی
منبع: یافتههای پژوهش شاخص نابرابری جنسی (Gender Inequality Index) یکی از شاخصهایی که در گزارشهای سالانه ی سازمان ملل متحد درباره ی توسعه ی انسانی کشورها به آن پرداخته میشود، شاخص نابرابری جنسی است. شاخص نابرابری جنسی (GII) در واقع ارقامی از 0 تا 1 را شامل میشود که هر چه این رقم بیشتر باشد، حاکی از نابرابری بیشتر میان زن و مرد در یک کشور است. شاخص نابرابری جنسی، نابرابریهای جنسیتی را در سه بعد: بهداشت عمومی، توانمندی و فعالیت اقتصادی نشان میدهد. بهداشت عمومی: به واسطه مرگ و میر زنان به هنگام زاد و ولد و نرخ باروری نوجوانان سنجیده میشود. توانمندی: با استفاده از سهم کرسیهای پارلمانی کسب شده به وسیله ی هر جنس و نیل به آموزشهای ثانویه و بالاتر در هر جنس سنجیده میشود. فعالیت اقتصادی: با استفاده از نرخ مشارکت بازار کار برای هر جنس، به دست میآید. شاخص نابرابری جنسی، جایگزین شاخص توسعه جنسی ( Gender-related Development Index) و شاخص توانمندسازی جنسی (Gender Empowerment Measure) گردیده است. (بختیاری و دیگران، 1385: 21) این شاخص، نشانگر افت در توسعه ی انسانی، در نتیجه نابرابری بین فعالیتهای زنان و مردان در هر سـه بعـد (بهـداشت عمومی، تـوانمندی، فعالیت اقتصادی) است. (HDR India, 2011: 5) بررسی وضعیت شاخص نابرابری جنسی در کشورهای شبه قاره هند: مقدار این شاخص 617/0 که از میان 146 کشور جهان، دارای رتبه 129 است. در هند 7/10 درصد کرسیهای پارلمانی در اختیار زنان است. 6/26 درصد زنان بالغ به سطح تحصیلات ثانویه و بالاتر رسیدهاند که در قیاس با 4/50 درصد مردان است. برای هر 1000 زاد و ولد زنده، 230 زن (مادر) به دلایل مربوط به حاملگی میمیرند. نرخ باروری نوجوانان (زنان بالغ) 3/86 زاد و ولد در هر 1000 زاد و ولد زنده است، (منظور از زنان بالغ، سن پایین مادران است). مشارکت زنان در بازار کار 32 درصد در مقایسه با 1/81 درصد مردان است. (HDR India, 2011: 3) بوتان: مقدار این شاخص 495/0 که دارای رتبه ی 98 در بین 146 کشور جهان است. در بوتان 9/13 درصد کرسیهای پارلمانی در اختیار زنان است. 2/16 درصد زنان بالغ به سطح تحصیلات ثانویه و بالاتر رسیدهاند که در قیاس با 2/16 درصد مردان است. برای هر 1000 زاد و ولد زنده، 200 زن (مادر) به دلایل مربوط به حاملگی میمیرند. نرخ باروری نوجوانان (زنان بالغ) 2/50 زاد و ولد در هر 1000 زاد و ولد زنده است. HDR Bhutan, 2011: 3) ) بنگلادش: مقدار این شاخص 550/0 که دارای رتبه ی 112 در بین 146 کشور جهان است. در بنگلادش 6/18 درصد کرسیهای پارلمانی در اختیار زنان و 8/30 درصد زنان بالغ به سطح تحصیلات ثانویه و بالاتر رسیدهاند که در قیاس با 3/39 درصد مردان است. برای هر 1000 زاد و ولد زنده، 340 زن (مادر) به دلایل مربوط به حاملگی میمیرند. نرخ باروری نوجوانان (زنان بالغ) 9/78 زاد و ولد در هر 1000 زاد و ولد زنده است. مشارکت زنان در بازار کار 7/58 درصد در مقایسه با 5/82 درصد مردان است. (HDR Bangladesh, 2011: 3) میانمار (برمه) : مقدار این شاخص 492/0 که دارای رتبه ی 96 در بین 146 کشور جهان است. در میانمار 4 درصد کرسیهای پارلمانی در اختیار زنان است و18 درصد زنان بالغ به سطح تحصیلات ثانویه و بالاتر رسیدهاند کهججدر قیاس با 6/17 درصد مردان است. برای هر 1000 زاد و ولد زنده، 240 زن (مادر) به دلایل مربوط به حاملگی میمیرند. نرخ باروری نوجوانان (زنان بالغ) 3/16 زاد و ولد در هر 1000 زاد و ولد زنده است. HDR Myanmar, 2011: 3) ) پاکستان: مقدار این شاخص 573/0 که دارای رتبه ی 115 در بین 146 کشـور جهـان است. در پاکستان 21 درصد کرسیهای پارلمانی در اختیار زنان است. 5/23 درصد زنان بالغ به سطح تحصیلات ثانویه و بالاتر رسیدهاند که در قیاس با 8/46 درصد مردان است. برای هر 1000 زاد و ولد زنده، 260 زن (مادر) به دلایل مربوط به حاملگی میمیرند. نرخ باروری نوجوانان (زنان بالغ) 6/31 زاد و ولد در هر 1000 زاد و ولد زنده است. مشارکت زنان در بازار کار 7/21 درصد در مقایسه با 9/84 درصد مردان است. (HDR Pakistan, 2011:3 ) نپال: مقدار این شاخص 558/0 که دارای رتبه ی 113 در بین 146 کشور جهان است. در نپال 2/32 درصد کرسیهای پارلمانی در اختیار زنان است. 9/17 درصد زنان بالغ به سطح تحصیلات ثانویه و بالاتر رسیدهاند که در قیاس با 9/39 درصد مردان است. برای هر 1000 زاد و ولد زنده 380 زن (مادر) به دلایل مربوط به حاملگی میمیرند. نرخ باروری نوجوانان (زنان بالغ) 4/103 زاد و ولد در هر 1000 زاد و ولد زنده است. مشارکت زنان در بازار کار 3/63 درصد در مقایسه با 3/80 درصد مردان است. (HDR Nepal, 2011:2) به طور کلی کشورهای میانمار و بوتان، به لحاظ شاخص نابرابری جنسی با ارقام 492/0، 495/0 در کشورهای شبه قاره ی هند، دارای وضعیت بهتری هستند. جدول (2) : وضعیت کشورهای شبه قاره ی هند به لحاظ شاخص نابرابری جنسی
منبع: یافتههای پژوهش
شاخص چند بعدی فقر (Multidimensional Poverty Index) گزارش توسعه ی انسانی سال 2010 ، شاخص چند بعدی فقر را که محرومیت خانوارها را به لحاظ آموزشی، بهداشتی و استاندارد زندگی نشان میدهد، معرفی میکند. ابعاد آموزشی و بهداشتی، متکی بر 2 شاخص هستند؛ در حالی که بعد استاندارد زندگی، متکی بر 6 شاخص است. تمام شاخصها برای به دست آوردن MPI هر خانوار، از بررسی همان خانوار به دست میآید. سپس شاخصها وزن دهی میشوند و نمرات محرومیت هر خانوار با مطالعه محاسبه میشود. یک مرز 3/33 درصدی که برابر با یک سوم وزن شاخصها است، برای تشخیص خانوارهای فقیر و غنی مورد استفاده قرار میگیرد. اگر نمره ی محرومیت خانوارها، بالاتر از 3/33 درصد باشد، آن خانوار به صورت چند بعدی فقیر است. خانوارهایی که نمره ی محرومیت آنها بین 3/33 تا 20 درصد باشد، در گروه خانوارهایی که در معرض فقر چند بعدی هستند، قرار میگیرند و مشخصاً خانوارهایی که نمره ی محرومیت آنها پایینتر از 20 درصد باشد، در گروه خانوارهای غنی قرار میگیرند. بررسی وضعیت شاخص چند بعدی فقر در کشورهای شبه قاره هند: آخرین دادههای در دسترس برای تخمین شاخص چند بعدی فقر در کشور هند، مربوط به سال 2005 است. در هندوستان 7/53 درصد مردم از محرومیت چند بعدی رنج میبرند؛ علاوه بر این 4/16 درصد مردم، در معرض فقیر شدن چند بعدی هستند. به طور کلی در کشور هندوستان شدت (پهنای) محرومیت 7/52 درصد است. (HDR India, 2011: 3) پاکستان: آخرین دادههای در دسترس برای تخمین شاخص چند بعدی فقر در کشور پاکستان، مربوط به سال 2007 است. در پاکستان 4/49 درصد مردم از محرومیت چند بعدی رنج میبرند؛ علاوه بر این 11 درصد مردم در معرض فقیر شدن چند بعدی هستند. به طور کلی در کشور پاکستان شدت (پهنای) محرومیت 4/53 درصد است.(HDR Pakistan, 2011:5 ) بنگلادش: آخرین دادههای در دسترس برای تخمین شاخص چند بعدی فقر در کشور بنگلادش، مربوط به سال 2007 است. در بنگلادش 8/57 درصد مردم از محرومیت چند بعدی رنج میبرند؛ علاوه بر این 2/21 درصد مردم در معرض فقیر شدن چند بعدی هستند. به طور کلی در کشور بنگلادش شدت (پهنای) محرومیت 4/50 درصد است. (HDR Bangladesh, 2011: 5) بوتان: آخرین دادههای در دسترس برای تخمین شاخص چند بعدی فقر در کشور بوتان، مربوط به سال 2010 است. در بوتان2/27 درصد مردم از محرومیت چند بعدی رنج میبرند؛ علاوه بر این 2/17 درصد مردم در معرض فقیر شدن چند بعدی هستند. به طور کلی در کشور بوتان شدت (پهنای) محرومیت 9/43 درصد است. (HDR Bhutan,2011:5) نپال: آخرین دادههای در دسترس برای تخمین شاخص چند بعدی فقر در کشور نپال مربوط به سال 2010 است. در نپال 7/64 درصد مردم از محرومیت چند بعدی رنج میبرند؛ علاوه بر این 6/15 درصد مردم در معرض فقیر شدن چند بعدی هستند. به طور کلی در کشور نپال شدت محرومیت 54 درصد است. (HDR Nepal, 2011:5) میانمار (برمه): آخرین دادههای در دسترس برای تخمین شاخص چند بعدی فقر در کشور میانمار، مربوط به سالج2000 است. در میانمار 8/31 درصد مردم از محرومیت چند بعدی رنج میبرند؛ علاوه بر این 4/13 درصد مردم در معرض فقیر شدن چند بعدی هستند. به طور کلی در کشور میانمار شدت (پهنای) محرومیت 3/48 درصـد است. HDR Myanmar, 2011: 5) ) منظور از شدت (پهنای) فقر، همه گیر بودن آن است. در مجموع با توجه به جدول شماره (3) کشورهای میانمار و بوتان در گروه کشورهای غنی و کشورهای هند، بنگلادش و پاکستان در گروه کشورهای در معرض فقر چند بعدی و کشور نپال در گروه کشورهای که از فقر چند بعدی رنج میبرند، قرار میگیرند.
جدول (3) : مقایسه ی کشورهای شبه قاره ی هند به لحاظ شاخص چند بعدی فقر
منبع:یافتههای پژوهش نتیجهگیری و آزمون فرضیات در این مقاله، کشورهای شبه قاره ی هند به لحاظ شاخص توسعه ی انسانی مورد بررسی قرار گرفتند که نتایج نشان میدهد کشورهای شبه قاره هند به لحاظ HDI در وضعیت مناسبی به سر نمیبرند؛ زیرا از 6 کشور عضو، تنها دو کشور هند و بوتان به ترتیب با مقدار شاخص توسعه ی انسانی 548/ 0 و 522/0 در گروه کشورهای با توسعه ی انسانی متوسط قرار میگیرند و کشورهای پاکستان، بنگلادش، میانمار و نپال به ترتیب با مقدار شاخص توسعه ی انسانی 504/0، 500/0، 483/0 و 458/0 در گروه کشورهایی با توسعه ی انسانی پایین قرار میگیرند. این نکته، نشان دهنده ی پایین بودن درآمدها، کیفیت پایین زندگی، پایین بودن استانداردهای زندگی است. در بین کشورهای عضو، بیشترین پیشرفت به لحاظ HDI را از سال 1980 تا 2011 کشور نپال با افزایش سالانه 1/2 درصدی و در مجموع 89 درصد تجربه کرده که مقدار آن 216/0 است. به لحاظ امید به زندگی، بوتان بیشترین پیشرفت را داشته است. چون از سال 1980 تا 2011، 9/20 سال پیشرفت داشته است؛ یعنی امید به زندگی از 3/46 سال به 2/67 سال رسیده است. به لحاظ آموزشی، بیشترین پیشرفت را بنگلادش با پیشرفت 25/3 سال (میانگین طول دوره مورد انتظار برایتحصیل کودکان در سن ورود به مدرسه و متوسط دورهای که صرف آموزش میشود، (بزرگسال 25 سال به بالا)) داشته است و در نهایت کشور بوتان به لحاظ سرانه GNI با افزایش 451 درصدی، بیشترین پیشرفت را داشته است؛ بنابراین فرضیه ی اول (کشورهای شبه قاره ی هند به لحاظ شاخص توسعه ی انسانی، وضعیت مناسبی ندارند) تأیید میشود. به لحاظ شاخص نابرابری جنسی، کشورهای میانمار و بوتان با ارقام 492/0، 495/0 در میان کشورهای شبه قاره ی هند، دارای وضعیت بهتری هستند. با این وجود در بین146 کشور جهان میانمار، بوتان، بنگلادش، نپال، پاکستان و هند به ترتیب دارای رتبههای 96، 98، 112، 113، 115، 129 که نشان دهنده ی وضعیت متفاوت و اختلاف جنسی شدید بین زنان و مردان در این کشورهاست. بنابراین فرضیه دوم یعنی این که (کشورهای شبه قاره به لحاظ شاخص نابرابری جنسی، وضعیت مناسبی ندارند) تأیید میشود. بررسی وضعیت شاخص چند بعدی فقر، در کشورهای شبه قاره نشان میدهد که کشورهای بوتان و میانمار با ارقام 119/0 و 154/0 در گروه کشورهای غنی و کشورهای هند، بنگلادش و پاکستان با ارقام 283/0، 292/0 و 264/0 در گروه کشورهای در معرض فقر چند بعدی و کشور نپال با رقم 350/0 در گروه کشورهایی که از فقر چند بعدی رنج میبرند، قرار میگیرند. بنابراین فرضیه سوم یعنی این که (کشورهای شبه قاره ی هند به لحاظ شاخص فقر چند بعدی، وضعیت مناسبی ندارند) رد میشود. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
مراجع | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
منابع 1- امیری، نعمتالله، روش محاسبه شاخص توسعه انسانی،ماهنامه بررسی مسائل و سیاستهای اقتصادی، شماره 12، اسفند 1390، صفحات 138-131، 1390. 2- باصری، بیژن، فرهادیکیا، علیرضا، تحلیل عوامل مؤثر بر شاخص توسعه انسانی در استان زنجان، فصلنامه پژوهشها و سیاستهای اقتصادی،سال شانزدهم، شماره 47،صفحات 23-5، 1387. 3- بختیاری، صادق، دهقانی زاده، مجید، حسین پور، سید مجتبی، بررسی جایگاه استانهای کشور از منظر شاخص توسعه انسانی، مجله دانش و توسعه (علمی- پژوهشی)، شماره 19، صفحات39-11، 1385. 4- پور پویان، حسین، مجتهد زاده، پیروز، احمدی پور، زهرا، بنیانهای جغرافیایی و ژئوپولیتیکی روابط در شبه قاره هند، فصلنامه علمی- پژوهشی مطالعات شبه قاره،سال دوم، شماره پنجم، صفحات78-55، 1389. 5- چینی پرداز، رحیم، رکابدار، قاسم، یوسفی حاجی آباد، رضا، بررسی توسعهی انسانی کشورها با استفاده از روش تحلیل ممیزی آمیخته، فصلنامه بررسیهای اقتصادی، دوره 3، شماره 3، صفحات20-5، 1385. 6- حسین زاده دلیر، کریم، برنامه ریزی ناحیهای، انتشارات سمت، تهران،1388. 7- سامتی، مرتضی، رنجبر، همایون، محسنی، فضیلت، تحلیل تأثیر شاخصهای حکمرانی خوب بر شاخص توسعه انسانی مطالعه موردی: کشورهای جنوب شرقی آسیا (ASEAN)، فصلنامهعلمیپژوهشیپژوهشهای رشد و توسعه اقتصادی، سال اول، شماره چهارم، صفحات 223- 183، 1390. 8- فطرس، حسن، ترکمنی، اسماعیل، توسعه انسانی تعدیل شده و پایدار رشد اقتصادی: مقایسه تطبیقی کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه، فصلنامهعلمیپژوهشی پژوهشهای رشد و توسعه اقتصادی،سال دوم،شماره هفتم، صفحات 92-59، 1391. 9- صادقی، حسین، مسائلی، ارشک، باسخا، مهدی، کوهیان، مسعود، محاسبه شاخص توسعه انسانی استانها با استفاده از رتبه بندی فازی، فصلنامه علمی پژوهشی رفاه اجتماعی، سال دهم،شماره 37، صفحات 153-129، 1389. 10- ویکی پدیا، 1391 (کشورهای شبه قاره هند) 11- Frazier, J.G, Sustainable Development : Modern elixir or Sack dress ? Enviromental conservation, pp182-193, 1997.
12- Streeten, P, First Thing First, Meeting Basic Needs in Developing Countries, Oxford University Press, 1981.
13- Suri, T. Boozer, M .A. Ranis, G. Stewart, F. Paths to Success: The Relationship between Human Development and Economic Growth, World Development, 39(4) , pp. 506–522, 2011.
14- United Nations Development [UNDP] Human Development report Bangladesh ,pp 1-5, 2011.
15- UNDP, Human Development report Bhutan ,pp 1-5, 2011.
16- UNDP, Human Development report India ,pp 1-5, 2011.
17- UNDP, Human Development report Myanmar ,pp 1-5, 2011.
18- UNDP, Human Development report Nepal ,pp 1-5, 2011.
19- UNDP, Human Development report Pakistan ,pp 1-5, 2011.
20- UNDP, Human Development Report. New York: Oxford, 2011.
References 1- Amiri, N. A, Raveysh Mohisabe Shikeys Toaseay Ansiny, Economic Journal - Journal of Economic Issues and Policy, No. 12, pp. 138-131, 2011.
2- Baseri, B, Farhideykia, A. R, Tahlela Avimele Moaser bar Shikeys Toaseay Ansiny dar Ovstine Zanjin, Journal of Economic Policies, No. 47, pp. 23-5, 2008.
3- Bakhtiari, S, Dehghani Zadeh, M, Hossein Pour, M, Barrasey Gaiygahe Ovstinehiy keashvar az manzary Shikeys Toaseay Ansiny, Journal of Knowledge and Development (scientific - research), No. 19, pp. 39-11, 2006
4- Cehniy pardaz, R, Rakibdar, G, Yousefi Haji Abad, R. , Barrasey Toaseay Ansiny keashvarhi ba Astefade az Ravesh Tahlel Momayze Ameakhty , Journal of economic studies, Volume 3, Number 3, pp. 20-5, 2006.
5- Ftros, H, Turkmen, E, Toaseay Ansiny Tadeyl Shode va Piaydir Roshd Aghtasade : comparison of developed and developing countries, Journal of Research and Economic Development, Second Year, No. VII, pp 92-59, 2012.
6- Frazier, J.G, Sustainable Development: Modern elixir or Sack dress? Environmental conservation, pp182-193, 1997.
7- Hossein Zadeh daler, K, Barnimeryzey Niaheyay , Tehran, samt, 2009.
8- Poor poyain, H, Mojtahedzade, P, Ahmad Pour, Z, Bonyanhaiya Gogkrifeyiye va Geovpoloteky Ravibt dar Shabe Ghary Hand , subcontinent Studies, Second Year, No. V, pp. 78-55, 2010.
9- Sadeghi, H, Masiely, A, Baskha, M, koheyin, M, Mohaseybe Shikeys Toaseay Ansiny Ovstinehi ba Astefida az Rotbabandey Fazzu , Journal of Social Welfare, No. 37, pp. 153-129, 2010.
10- Samty, M, Ranjbar, H, Mohseni, F, Tahlel Taserit Shikeyshiye Hokmranye Khob bar Shikeyshiye Toaseay Ansiny Motaley Moredy keashvarhi Jonob Khrbey Asyi : A Case Study of Southeast Asian Nations (ASEAN), Journal of research of economic development, the first-quarter numbers, pp. 223-183, 2011.
11- Streeten, P, First Thing First, Meeting Basic Needs in Developing Countries, Oxford University Press, 1981.
12- Suri, T. Boozer, M .A. Ranis, G. Stewart, F. Paths to Success: the Relationship between Human Development and Economic Growth, World Development, 39(4), pp. 506–522, 2011.
13- United Nations Development [UNDP] Human Development report Bangladesh, pp 1-5, 2011.
14- UNDP, Human Development report Bhutan, pp 1-5, 2011.
15- UNDP, Human Development report India, pp 1-5, 2011.
16- UNDP, Human Development report Myanmar, pp 1-5, 2011
17- UNDP, Human Development report Nepal, pp 1-5, 2011.
18- UNDP, Human Development report Pakistan, pp 1-5, 2011.
19- UNDP, Human Development Report. New York: Oxford.
20- Wikipedia, (countries of the Indian subcontinent), 2012.
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 8,493 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 2,049 |