اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 26 |
| تعداد شماره‌ها | 550 |
| تعداد مقالات | 5,697 |
| تعداد مشاهده مقاله | 7,961,946 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 5,345,971 |
نامواژة جُندیشاپور؛ معنا و مفهوم آن | ||
| مجله پژوهش های تاریخی ایران و اسلام | ||
| مقاله 4، دوره 6، شماره 11، تابستان 1391، صفحه 59-74 اصل مقاله (214.28 K) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22111/jhr.2012.1458 | ||
| نویسنده | ||
| شهرام جلیلیان | ||
| چکیده | ||
| ساسانیان، سازندگان بزرگ شهرها بودند و گُستردگی و اهمیت شهرسازی دورة ساسانیان به خوبی در گزارش‌های تاریخی و جغرافیایی بازتاب یافته است. گزارش‌های تاریخی همداستانند که شاپور یکُم (241-272م.)، در بازگشت از جنگ‌های پیروزمندانه‌اش با امپراتوری روم، اسیران و کوچ‌‌یافتگان انطاکیه را در شهری تازه‌بُنیاد به نام «وِه از اندیوِ شاپور»(شهرِ شاپورِ بهتر از انطاکیه)، در سرزمین خوزستان جای داد. شاپور در متن فارسی میانة سنگ‌نوشتة خود روی دیوار ساختمان کعبة زردشت، این شهر را «وهی انتیوک شهپوهری» خوانده، امّا در متن یونانی همان سنگ‌نوشته، نام شهر «گوی آنتیوخ سابور» نوشته شده؛ یعنی در این سنگ‌نوشته، همچون نام های دیگری که با «و» ایرانی آغاز می‌شوند، «گ» را به جای «و» آورده‌اند. در متن‌های تاریخی و جغرافیایی دورة اسلامی، این شهر «وِه از اندیوِ شاپور»، «گُندیشاپور»، «جُندیسابور»، و یا «جُندیشاپور» خوانده شده است. چون واژة فارسی میانة «گُند» به معنای «سپاه» بوده، و در زبان عربی هم «جُند»، کاملاً هم معنای خود واژة گُند می‌باشد، به اشتباه پنداشته شده که «گُندیشاپور/ جُندیشابور» به معنای «اردوگاه شاپور» بوده است، امّا در حقیقت، جُندیشاپور ریخت عربی‌شدة تلفظِ یونانی‌الاصل نام این شهر است، و هیچ رابطه‌ای با واژة گُند/ جُند به معنای سپاه یا اردوگاه جنگی ندارد. اگر چه گزارش‌های تاریخی همگی از ساخت جُندیشاپور در دورة شاپور یکُم و پیوند واژة جُندیشاپور با نام وی سُخن می‌گویند و کاوش‌های باستان‌شناختی در تپه‌های جنوب دهکدة شاه‌آباد در چهارده کیلومتری جنوب شرقـی دزفـول که احتمالاً جای شهـر جُندیشـاپور می‌باشد، نشان می‌دهند که جُندیشاپور از شهرهای تـازه بُنیاد دورة ساسانیـان بوده و هیـچ چیـزی از دورة پیش از ساسانیـان به دست نیامـده است، پـاره‌ای از پژوهندگان ـ خیالبافانه ـ عقیده دارند که تاریخ شهر جُندیشاپور به دوره‌های پیش از تاریخ! بازمی‌گردد، و جُندیشاپور ریخت دگرگون شدة واژة هندی «جنتاشاپیرتا»، به معنای «باغ زیبا و دلگشا» یا «شهر زیبا و فریبنده» می‌باشد! در این جُستار کوشش خواهد شد با اشاره‌ای به چگونگی پیدایش شهر جُندیشاپور، و مطالعة دیدگاه‌های گوناگون دربارة معنا و مفهوم نامواژة جُندیشاپور، معنای واقعی این نام به دست داده شود. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| ساسانیان؛ شاپور یکُم؛ انطاکیه؛ وِه از اندیوِ شاپور؛ گُندیشاپور | ||
| مراجع | ||
|
آذرنوش، آذرتاش (1374) آل بُختیشوعْ. دایره‌المعارف بزرگ اسلامی. جلد1. زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی. تهران: مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی. ص602-606.
آلتهایم، فرانتس و استیل، روت (1382) تاریخ اقتصاد دولت ساسانی. ترجمة هوشنگ صادقی. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
ابن‌العبری، غریغوریوس ابوالفرج اهرون (1364) تاریخ مختصر الدول. ترجمة محمد علی تاج‌پور و حشمت‌الله ریاضی. تهران: انتشارات اطلاعات.
ابن‌حوقل، ابوالقاسم محمد (1366) سفرنامة ابن‌حوقل (ایران در صوره‌الارض). ترجمة جعفر شعار. تهران: مؤسسة انتشاراتی امیرکبیر.
ابن‌خرداذبه، عبیدالله بن عبدالله بن احمد (1371) مسالک و ممالک. ترجمة سعید خاکرند. تهران: میراث ملل.
ابن‌رُسته، احمد بن عمر (1365) الاعلاق النفیسه. ترجمة و تعلیق حسین قره‌چانلو. تهران: مؤسسة انتشاراتی امیرکبیر.
ابن‌فقیه همدانی، ابوبکر احمد بن عمر بن اسحق (1349) ترجمة مُختصر البُلدان (بخش مربوط به ایران). ترجمة ح. مسعود. تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
ابوالفداء، عماد الدین اسماعیل (1349) تقویم البُلدان. ترجمة عبدالحمید آیتی. تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
اصطخری، ابواسحق ابراهیم (1373) ممالک و مسالک. ترجمة محمد بن اسعد عبدالله تُستری. به کوشش ایرج افشار. تهران: انتشارات بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار یزدی.
اصفهانی، حمزه بن حسن (1346) تاریخ پیامبران و شاهان. ترجمة جعفر شعار. تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
اقتداری، احمد (1375) آثار و بناهای تاریخی خوزستان. جلد1. تهران: انتشارات مؤسسة فرهنگی نشر اشاره.
امام شوشتری، سید محمد علی (1353) دانشگاه شاپورگرد. دوازده مقالة تاریخی. به کوشش یحیی شهیدی. تهران: چاپخانة ارتش شاهنشاهی. ص232-255.
اولیری، دلیسی اونز (1342) انتقال علوم یونانی به عالم اسلام. ترجمة احمد آرام. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
بارتولد، ولادیمیر (1358) جغرافیای تاریخی ایران. ترجمة حمزه سرداور. تهران: انتشارات توس.
براون، ادوارد (1337) طب اسلامی. ترجمة مسعود رجب‌نیا. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
بلعمی، ابوعلی محمد (1385) تاریخ بلعمی. به تصحیح محمدتقی بهار (ملک‌الشعراء). به کوشش محمد پروین گنابادی. تهران: انتشارات زوّار.
پاتس، دنیل تی (1385) باستان‌شناسی ایلام. ترجمة زهرا باستی. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت).
پیگولوسکایا، ن (1377) شهرهای ایران در روزگار پارتیان و ساسانیان. ترجمة عنایت‌الله رضا. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
حدود العالم (1372) ترجمة میرحسین‌شاه. به تصحیح مریم میراحمدی و غلامرضا ورهرام. تهران: دانشگاه الزهراء.
حموی الرومی البغدادی، شهاب‌الدین یاقوت بن عبدالله (1375) مُعجم البُلدان. المجلد الثانی. بیروت: دار بیروت للطباعه و النشر.
خدائی، محمدزمان (1388) نگاهی نو به شهری کهن. پژوهش‌های تاریخی. مجلة دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان. سال چهل و پنجم. دورة جدید. شمارة چهارم. ص55-64.
دریایی، تورج (1383) شاهنشاهی ساسانی. ترجمة مرتضی ثاقب‌فر. تهران: انتشارات ققنوس.
(1389) شهرستانهای ایرانشهر. ترجمة شهرام جلیلیان. تهران: انتشارات توس.
دوبلویس، لوکاس و وان دراسپک، روبارتوس (1379) دیباچه‌ای بر جهان باستان. ترجمة مرتضی ثاقب‌فر. تهران: انتشارات ققنوس.
دینوری، ابوحنیفه احمد بن داود (1371) اخبار الطوال. ترجمة محمود مهدوی دامغانی. تهران: نشر نی.
دیولافوا، ژان (1385) ایران، کلده و شوش. ترجمة علی محمد فره‌وشی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
راولینسون، هنری (1355) سفرنامة هنری راولینسون به لرستان. ترجمة اسکندر امان‌الهی. خرم‌آباد: انتشارات ادب.
رجبی، صفر (1369) نگاهی به خرابه‌های گُندیشاپور. تحقیقات جغرافیایی. شمارة پنجم. ص191-194.
ریشتر، برنبورگ (1375) بُختیشوعْ. دانشنامة جهان اسلام. جلد2. زیر نظر غلامعلی حداد عادل. تهران: بنیاد دایره‌المعارف اسلامی. ص434-438.
سوج اسمیث، امیلی (1379) پزشکی؛4. پزشکی در دورة اسلامی. دانشنامة جهان اسلام. جلد 5. زیر نظر غلامعلی حداد عادل. تهران: بنیاد دایره‌المعارف اسلامی. ص609-621.
شاپور شهبازی، علیرضا (1389) تاریخ ساسانیان: ترجمة بخش ساسانیان از کتاب تاریخ طبری و مقایسة آن با تاریخ بلعمی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
شعبانی، رضا (1381) جُندیشاپور و سهم آن در انتقال علوم به جهان اسلام (1). نامة انجمن. سال دوّم. شمارة چهارم. ص98-109.
(1382) جُندیشاپور و سهم آن در انتقال علوم به جهان اسلام (2). نامة انجمن. سال سوم. شمارة اول. ص125-148.
شیپمان، کلاوس (1384) مبانی تاریخ ساسانیان. ترجمة کیکاوس جهانداری. تهران: نشر و پژوهش فرزان روز.
صفا، ذبیح الله (1371) تاریخ علوم عقلی در تمدن اسلامی تا اواسط قرن پنجم. جلد1. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
طبری، محمد بن جریر (1352) تاریخ طبری (تاریخ الُرسُل و المُلوک). جلد2. ترجمة ابوالقاسم پاینده. تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
عیسی‌بک، احمد (1384) تاریخ بیمارستان‌ها در اسلام. ترجمة نورالله کسائی. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
فرای، ریچارد نلسون (1383) تاریخ باستانی ایران. ترجمة مسعود رجب‌نیا. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
فردوسی، ابوالقاسم (1374) شاهنامة فردوسی. جلد 7. به تصحیصح ژول مول. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
قفطی، جمال‌الدین علی بن یوسف (1371) تاریخ الحکماء قفطی (ترجمة فارسی از قرن یازدهم هجری). به کوشش بهین دارائی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
کریستنسن، آرتور امانوئل (1374) ایران در زمان ساسانیان. ترجمة رشید یاسمی. تهران: انتشارات دنیای کتاب.
الگود، سیریل (1386) تاریخ پزشکی ایران و سرزمین‌های خلافت شرقی. ترجمة باهر فرقانی. تهران: مؤسسة انتشاراتی امیرکبیر.
گویری، سوزان (1380) دربارة تاریخچة بنای جُندیشاپور. مجلة دانش و مردم. شمارة پنجم. ص2-5.
گیرشمن، رومن (1379) بیشاپور. جلد 2. ترجمة اصغر کریمی. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
لسترنج، گای (1377) جغرافیای تاریخی سرزمین‌های خلافت شرقی. ترجمة محمود عرفان. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
مارکوات، یوزف (1373) ایرانشهر بر مبنای جغرافیای موسی خورنی. ترجمة مریم میراحمدی. تهران: انتشارات اطلاعات.
مُجمل التواریخ و القصص (1318) به تصحیح ملک‌الشعراء بهار. تهران: چاپخانة کُلالة خاور.
محمدی ملایری، محمد (1350) دانشگاه جُندیشاپور در قرنهای نخستین اسلامی. مقالات و بررسیها. نشریة گروه تحقیقاتی دانشکدة الهیات و معارف اسلامی. دفتر پنجم و ششم. ص1-21.
(1374) فرهنگ ایرانی پیش از اسلام و آثار آن در تمدن اسلامی و ادبیات عربی. تهران: انتشارات توس.
مستوفی، حمدالله (1362) نُزهه‌القلوب. به اهتمام و تصحیح گای لسترنج. تهران: انتشارات دنیای کتاب.
مسعودی، ابوالحسن علی بن حسین (1382) مُروج الذهب و معادن الجوهر. جلد 2. ترجمة ابوالقاسم پاینده. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
مقدسی، ابوعبدالله محمد بن احمد (1361) احسن التقاسیم فی معرفت الاقالیم. ترجمة علینقی منزوی. تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان.
ممتحن، حسینعلی (1350) سرگذشت جُندیشاپور. اهواز: انتشارات دانشگاه جُندیشاپور.
نجم‌آبادی، محمود (1357) تاریخ طب در ایران پس از اسلام (از ظهور اسلام تا دوران مغول). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
نخعی، حسین (1364) گُندیشاپور، دانشگاه ساسانی. ناموارة دکتر محمود افشار. جلد1. تهران: مجموعة انتشارات ادبی و تاریخی موقوفات دکتر محمود افشار یزدی. ص264-305.
نصر، سید حسین (1359) علم و تمدن در اسلام. ترجمة احمد آرام. تهران: شرکت سهامی انتشارات خوارزمی.
نولدکه، تئودور (1378) تاریخ ایرانیان و عربها در زمان ساسانیان. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
وینتر، انگلبرت و بئاته دیگناس (1386) روم و ایران دو قدرت جهانی در کشاکش و همزیستی. ترجمة کیکاووس جهانداری. تهران: نشر و پژوهش فرزان روز.
یعقوبی، احمد بن ابی یعقوب (1366) تاریخ یعقوبی. جلد1. ترجمة محمد ابراهیم آیتی. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
Chaumont, M. L., (1985). “Antioch”. Encyclopaedia Iranica. edited by: Ehsan Yarshater. Routledge & Kegan Paul. Vol. II. pp. 119-125.
Potts, Daniel T., (1989). “Gundešapur and Gondeisos”. in Mélanges P. Amiet II. Iranica Antiqua 24. pp. 323-35.
Richter, Lutz, (1999). “GondēŠāpur: ii. History and Medical School”. Encyclopaedia Iranica. ed. by: E. Yarshater. Londin and New York: Routledege and Kegan. Vol. XI. pp. 133-135.
Adams, Robert McC. and Donald P. Hansen, (1968). “Archeological Reconnaissance and Soundings in Jundi Shahpur”. Ars Orientalis 7. pp. 53-70.
Shahbazi, A, (1999). “GondēŠāpur: i. The City”. Encyclopaedia Iranica. ed. by: E. Yarshater. Londin and New York: Routledege and Kegan. Vol. XI, pp. 131-133.
Whitby, Michael and Mary, (1986). The History of Theophyact Simocattaan; An English Translation With Introduction and Notes. Oxford University Press.
| ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 5,504 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 1,596 |
||
