تعداد نشریات | 26 |
تعداد شمارهها | 550 |
تعداد مقالات | 5,698 |
تعداد مشاهده مقاله | 7,963,622 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 5,347,401 |
رابطه ویژگی های شخصیتی و منبع کنترل با اضطراب امتحان در دانش آموزان دبیرستانی شهر بیرجند | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
مجله مطالعات روانشناسی تربیتی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
مقاله 1، دوره 10، شماره 18، پاییز 1392، صفحه 1-20 اصل مقاله (523.94 K) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22111/jeps.2014.1845 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
نویسنده | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ناصر احمدیان ![]() | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
چکیده | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
چکیده اضطراب امتحان، نوعی اضطراب وابسته به موقعیت است که میتواند موجب افت چشمگیر توانایی افراد در موقعیت سنجش یا امتحان گردد. پژوهش حاضر با هدف بررسی رابطة ویژگیهای شخصیتی و منبع کنترل بر اضطراب امتحان دانشآموزان دوم و سوم دبیرستانی در شهر بیرجند انجام شد. روش تحقیق این پژوهش، از نوع همبستگی بوده و آزمودنیهای این پژوهش شامل 314 دانشآموز پسر و دختر (134پسر و180 دختر) در پایههای دوم و سوم دبیرستانهای شهر بیرجند در سال تحصیلی 90-89 بودند که از طریق نمونهگیری خوشهای مرحلهای انتخاب شدند. در جمعآوری دادههای پژوهش، از مقیاس اضطراب امتحان ساراسون، مقیاس منبع کنترل راتر و مقیاس شخصیت آیزنک استفاده شد و برای تجزیه و تحلیل دادهها از ضریب همبستگی پیرسون، آزمون کای دو، تحلیل مسیر و رگرسیون استفاده گردید. براساس یافتههای پژوهش، بین اضطراب امتحان و برونگرایی، رابطة منفی و معنادار (r = - 0/14 وp= 0/01 ) و بین اضطراب امتحان با روان آزردهگرایی (r = 0/37 و p<0/001) و روان گسستهگرایی(r=0/13 وp=0/02)، رابطة مثبت و معنادار وجود دارد. منبع کنترل و اضطراب امتحان نیز رابطة مثبت و معنادار داشتند (r=0/20 وp<0/001). چنین بهنظر میرسد که دانشآموزان برونگرا، روانآزردهگرا و دارای منبع کنترل بیرونی، اضطراب امتحان بیشتری را تجربه میکنند و علت شکستهای خود را به عوامل درونی، همچون ناتوانی و کم استعدادی استناد میدهند. واژههای کلیدی: اضطراب امتحان، شخصیت، منبع کنترل، درونگرایی – برونگرایی، روانآزردهگرایی، روانگسستهگرایی. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
کلیدواژهها | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
واژههای کلیدی: اضطراب امتحان؛ شخصیت؛ منبع کنترل؛ درونگرایی – برونگرایی؛ روانآزردهگرایی؛ روانگسستهگرایی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
اصل مقاله | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
تاریخ دریافت مقاله: 7/2/92 تاریخ تصویب مقاله: 26/7/92
رابطة ویژگیهای شخصیتی و منبع کنترل با اضطراب امتحان در دانشآموزان دبیرستانی شهر بیرجند
ناصر احمدیان *
چکیده اضطراب امتحان، نوعی اضطراب وابسته به موقعیت است که میتواند موجب افت چشمگیر توانایی افراد در موقعیت سنجش یا امتحان گردد. پژوهش حاضر با هدف بررسی رابطة ویژگیهای شخصیتی و منبع کنترل بر اضطراب امتحان دانشآموزان دوم و سوم دبیرستانی در شهر بیرجند انجام شد. روش تحقیق این پژوهش، از نوع همبستگی بوده و آزمودنیهای این پژوهش شامل 314 دانشآموز پسر و دختر (134پسر و180 دختر) در پایههای دوم و سوم دبیرستانهای شهر بیرجند در سال تحصیلی 90-89 بودند که از طریق نمونهگیری خوشهای مرحلهای انتخاب شدند. در جمعآوری دادههای پژوهش، از مقیاس اضطراب امتحان ساراسون، مقیاس منبع کنترل راتر و مقیاس شخصیت آیزنک استفاده شد و برای تجزیه و تحلیل دادهها از ضریب همبستگی پیرسون، آزمون کای دو، تحلیل مسیر و رگرسیون استفاده گردید. براساس یافتههای پژوهش، بین اضطراب امتحان و برونگرایی، رابطة منفی و معنادار (r = - 0/14 وp= 0/01 ) و بین اضطراب امتحان با روان آزردهگرایی (r = 0/37 و p<0/001) و روان گسستهگرایی(r=0/13 وp=0/02)، رابطة مثبت و معنادار وجود دارد. منبع کنترل و اضطراب امتحان نیز رابطة مثبت و معنادار داشتند (r=0/20 وp<0/001). چنین بهنظر میرسد که دانشآموزان برونگرا، روانآزردهگرا و دارای منبع کنترل بیرونی، اضطراب امتحان بیشتری را تجربه میکنند و علت شکستهای خود را به عوامل درونی، همچون ناتوانی و کم استعدادی استناد میدهند. واژههای کلیدی: اضطراب امتحان، شخصیت، منبع کنترل، درونگرایی – برونگرایی، روانآزردهگرایی، روانگسستهگرایی.
مقدمه یکی از گستردهترین قلمروهای تحقیق در چند دهه اخیر، اضطراب و حوزههای وابسته به آن بودهاست. بررسیهای اخیر نشان دادهاند که اختلالات اضطرابی واجد بیشترین فراوانی در سطح کل جمعیت هستند که یکی از اشکال این اختلالات «اضطراب امتحان[1]» است. اضطراب امتحان شامل تجربیات و احساسات ناخوشایند عاطفی و نگرانی یا تشویش در موقعیتهایی است که فرد احساس میکند عملکرد وی مورد ارزشیابی قرار میگیرد. هم چنین اضطراب امتحانبه حالتی اشارهدارد که فرد را دربارةتواناییهایش در انجام یک وظیفه دچار ترس میکند و پیامد آن کاهش توان مقابلهبا موقعیتهایی مانند موقعیت امتحان است (چراغیان، فریدونیمقدم، براز پردنجانی و باورصاد، 1387). مک دونالد[2] معتقد است که اضطراب امتحان در بین دانشآموزان و دانشجویان معمول میباشد و به عنوان یک مشکل جدی تلقی میگردد (معدلی و غضنفریحسامآبادی، 1384). هر فردی در برخورد با امتحان، اضطراب و تنش روانی خاصی را بروز میدهد. بنابراین، هراس از امتحان تنها مخصوص قشر دانشآموز و دانشجو نیست، این اضطراب در همة افراد وجود دارد و کمتر کسی است که در هنگام امتحان از تشویش در امان باشد؛ لذا نباید آن را امری غیر طبیعی به حساب آورد. وجود اضطراب در حال امتحان و قبل از آن به خودی خود عادی و طبیعی است، اما آنچه مهم است شدّت هیجان یا اضطراب فوق العادهای است که دامنگیر بعضی از افراد میشود. ذهندانشآموزی که دچار اضطراب شدید است،دچار فراموشیهای زودگذر وخطای ادراکمیشود (ملک محمودی الیگودرزی، 1386). احدی و بنی جمالی (1372) بیان میکنند که افرادی که بیش از اندازه دچار اضطراب میشوند، مستعد ابتلا به بیماری هستند و این اضطراب در نهایت سلامت شخصیت و تعادل روان آنهارا مختلمیسازد (احدی،1373). وقتی که فرد دربارة کارایی و توانایی ذهنی خود در موقعیت امتحان، دچار نگرانی و تشویش شود، این احساس موجب کاهش و افت عملکرد او میشود. اضطراب به عنوان یکی از مهمترین مسائلی که با آن روبرو هستیم، باعث شدهاست کهسازگاریهای فرد به خطر بیفتد و انرژی زیادی را برای تعادل مصرف کند )میرسمیعی و ابراهیمیقوام، 1387). اضطراب امتحان با شخصیت و اعتماد به نفس دانشآموزان نیز ارتباط دارد؛ بهطوری که در دانشآموزاندرونگرا و دانشآموزان با اعتماد به نفس کم، شایعتراست (لشکریپور، بخشانی، سلیمانی، 1386). بهطور کلی از آن رو که اضطراب، توان بالفعل دانشجویان را یا به حداقل میرساند و یا گاهی کاملاً از بین میبرد؛ در آنان باور شکستپذیری ایجاد میکند و آنان را به انتقاد از خود وا میدارد و همچنین به دلیل آنکه اضطراب آنان را کاملاً در برمیگیرد؛ قدرت تمرکز خود را از دست میدهند و اغلب نمیتوانند به درستی از دستورالعملهای ابتدای آزمون تبعیت کنند، بنابراین اطلاعات واضح و آشکار را یا نادیده میگیرند و یا اشتباه میفهمند (میکنبام و باتلر، 1978). دانشآموزانی که دارای نمرات بالای اضطراب امتحان هستند، تنها با دیدن چند سؤال اول، در مورد کل امتحان قضاوت عجولانهای دارند؛ در حالی که دانشآموزان دارای نمرات پایین اضطراب امتحان، قضاوت را تا آخر امتحان به تعویق میاندازند (موسوی، حقشناس، علیشاهی و نجمی، 1387). اضطراب امتحان بهعنوان یک پدیدة آموزشی متدوال، رابطة تنگاتنگی با عملکرد و پیشرفت تحصیلی و حتی عملکرد آتی میلیونها دانشآموز و دانشجو دارد (اکبریبورنگ و امینیزدی، 1388). اضطراب امتحان، از مسائل شایع در بین افراد، بخصوص دانشآموزان است. این اضطراب به شکلهای گوناگون در افراد جلوه میکند. بالا رفتن ضربان قلب، سردی انگشتان و افت فشار خون از عوارض فیزیکی و ظاهری اضطراب امتحان است (معدلی و غضنفریحسامآبادی، 1384). از طرفی شاید بتوان شخصیت[3] را اساسیترین موضوع علم روانشناسی دانست؛ زیرا محورهای اساسی بحث شخصیت در زمینههایی مانند: یادگیری، انگیزه، ادراک، تفکر، احساسات و عواطف است. مفهوم اصلی و اولیة شخصیت، تصویر صوری و اجتماعی است و براساس نقشی که فرد در جامعه بازی میکند، ترسیم میشود؛ یعنی در واقع فرد به اجتماع خود شخصیتی ارائه میدهد که جامعه براساس آن، او را ارزیابی میکند (حقیقی، زارعی، شکرکن و شهنیییلاق، 1383). در کاهش و یا بروز اضطراب امتحان، عوامل متعددی همچون ویژگیهای شخصیتی[4] میتواند مؤثر باشد. عوامل شخصیتی همچون درونگرایی – برونگرایی[5] و باثباتی – بیثباتی (روانرنجورخویی)[6] میتوانند بهعنوان مؤلفههای تشکیل دهندة شخصیت، بر شدّت اضطراب و اضطراب امتحان و مکانیزمهای سازشی در مواجهه با منابع تنشزا و اضطرابآور اثر گذار باشند (خسروی و بیگدلی،1387). منبع کنترل[7]نیز خصیصهای شخصیتی استکهابتدا توسط (روتر[8]، 1966)، در راستای تئوری یادگیری اجتماعی مطرح شد. روتر، منبع کنترل را عبارت از انتظار کلی فرد از نتایج یک رویداد تعریف می کند که یا در درون و یا در فراسوی (بیرون) کنترل و فهم شخصی وی وجود دارد. از یک سو، افراد با خصیصة شخصیتی منبع کنترل بیرونی، رویدادها را ورای کنترل خود ادراک میکنند و نتایج و برایندهای رویداد را به شانس، بخت یا تحت کنترل دیگران نیرومند نسبت میدهند و یا معتقدند که رویدادها بهدلیل پیچیدگیهای زیاد در محیط، غیر قابل پیشبینی هستند. افراد با خصیصة شخصیتی منبع کنترل درونی، براین باور هستند که رویدادها، به رفتار و خصیصة نسبتاً دائمیشان بستگی دارند. چنین افرادی باور دارند که میتوانند از طریق پاداشها، تواناییها، مهارتها و خصیصههایشان بر نتایج، اثر بگذارند (مسعودنیا، 1386). پژوهشها نشان دهندة آن است که افراد با منبع کنترل بیرونی، نسبت به افراد درونی بیشتر دچار اختلالات روانی میشوند؛ بعنوان مثال فارس[9] (1976و1978) گزارش کردهاست که افراد دارای مکان کنترل بیرونی دارای درجة بالاتری از اضطراب و افسردگی بوده و از نظر عزت نفس نسبت به گروه مقابل کمتر با برچسبهای روانپزشکی طبقهبندی میشوند (نوفرستی، طالبیانشریف،1381). از آنجا که پژوهشها نشان دادهاند که افراد با منبع کنترل درونی، بهتر از اشخاص با منبع کنترل بیرونی به مقابله با رویدادهای استرسزا میپردازند و یا با آنها سازگار میشوند (بنسون و دیتر،1992)، پس منبع کنترل افراد بسته به اینکه درونی یا بیرونی باشد؛ میتواند بر اضطراب امتحان تأثیر داشتهباشد. از آنجایی که اضطراب امتحان یک پدیدة جهانی و انبوه نوشتهها و پژوهشهای انجام شده در 50 سال اخیر، بیانگر اهمیت و توجه خاص کشورهای مختلف به این پدیده است و نیز در سلامت روانی و آموزشی نقش مخرب و باز دارندهای دارد؛ ما در این پژوهش اهداف زیر را دنبال میکنیم.
1- بررسی رابطة ویژگیهای شخصیتی با اضطراب امتحان دانشآموزان 2- بررسی رابطة منبع کنترل با اضطراب امتحان دانشآموزان 3- بررسی منبع کنترل بهعنوان میانجیگر بین ویژگیهای شخصیتی و اضطراب امتحان دانشآموزان 4- بررسی رابطة ویژگیهای شخصیتی و منبع کنترل با اضطراب امتحان دانشآموزان
روش تحقیق روش تحقیق این پژوهش، توصیفی از نوع همبستگی است. جامعة آماری شامل تمامی دانشآموزان دوم و سوم دبیرستانی شهر بیرجند4460 نفر (2640 نفر دختر- 1820 نفر پسر) که در سال تحصیلی 89-88 مشغول به تحصیل بودند، میباشد. تعداد 354 نفر (حجم نمونه: 210نفر دانشآموز دختر و 144نفر دانشآموز پسر)، طبق جدول مورگان، جهت پژوهش مورد نیاز بود. اما تعداد نمونة آماری که مورد پژوهش قرار گرفت، 314 دانشآموز (134 پسر و 180 دختر) در پایههای دوم و سوم دبیرستان بودند. روش نمونهگیری در این مطالعه به روش نمونهگیری خوشهای چند مرحلهای بود.
ابزارهای اندازهگیری این تحقیق عبارت بودند از: 1) پرسشنامة منبع کنترل این پرسشنامه که برای سنجش منبع کنترل کاربرد دارد، در سال 1966، توسط «راتر» برای سنجش انتظارات افراد دربارة منبع کنترل تدوین و طراحی شدهاست. این پرسشنامه دارای 29 ماده است که هر ماده دارای یک جفت سؤال (الف و ب ) میباشد. این آزمون ارتباطی با هوش و جنسیت ندارد و برای سنجش منبع کنترل در بزرگسالان یکی از پراستفادهترینآزمونها است (کاکاوند،1381). 23 ماده، جنبههای درونی و بیرونی منبع کنترل را میسنجد و 6 مادة دیگر، برای پوشیده نگه داشتن منظور آزمون طرح شدهاست. آزمودنی، یکی از جملات الف یا ب را بایستی انتخاب کند. یکی از دو جمله هر ماده مربوط به کنترل بیرونی و دیگری مربوط به کنترل درونی میباشد. افرادی که نمرة 9 یا بیشتر بگیرند، واجد منبع کنترل بیرونی و افرادی که نمرة کمتر از 9 بگیرند، دارای منبع کنترل درونی خواهند بود. ضریب روایی این مقیاس در نمونههای ایرانی با روش کودر-ریچاردسون[10]، 7/0 بودهاست (ابراهیمیقوام،1370). متوسط ضرایب پایایی این مقیاس با روش های تنصیف[11] و کودرریچاردسون در بسیاری از پژوهش ها بیشتر از 7/0 بودهاست (بیابانگرد،1370). غضنفری (1371) مقدار ضریب پایایی را برای نمونه های ایرانی با روش کودرریچاردسون 7/0 بهدست آوردهاست. ابراهیمیقوام (1370) پایایی پرسشنامة منبع کنترل راتر را در نمونةدانشآموزان با روش باز آزمایی مجدد 73/0 بهدست آوردهاست (مؤفق، 1375).
2)پرسشنامة شخصیتی آیزنک بزرگسالان [12] آیزنک، فعالیت در زمینة آزمونسازی را از سال 1974 آغازکرد و در ابتدا به دو مؤلفة اساسی برونگرایی و روانآزردهگرایی در سنجش شخصیت توجه داشت. وی درسالهای بعد، تغییراتی در آزمونهای خود داده و دو مؤلفة روانگسستهگرایی و دروغپردازی را نیز وارد پرسشنامة خود کردهاست. فرمهای متفاوتی از پرسشنامة شخصیتی آیزنک وجود دارد؛ از جمله فرم کودکان و نوجوانان و فرم تجدید نظر شدة بزرگسالان. پرسشنامة شخصیتی آیزنک که یک پرسشنامة خودارزیابی شخصیتی شامل 90 عبارت و برای سنین 16 سال به بالا است، چهار مؤلفة برونگرایی، روانرنجورخویی (روانآزردهگرایی)، روانپریشیگرایی (روانگسستهگرایی) و دروغپردازی[13] رامیسنجد. برای هریک از مواد پرسشنامة دو گزینة ( بلی) و (خیر) وجود دارد. در بعضی مادهها گزینة (بلی) نمره یک و (خیر) نمره صفر دارد، در باقی مادهها، نمرة گزینهها بر عکس است. هریک از مؤلفههای برونگرایی، روانرنجورخویی، روانپریشیگرایی و دروغپردازی به ترتیب 21 و 23 و 25 و 21 عبارت دارند. برای هر ماده با علامت + (بلی) (1) نمره و (خیر) (0) نمره و برای هر ماده با علامت – (بلی) (0نمره) و (خیر) (1) نمره دارد. افرادی که در مؤلفة برونگرایی، نمرة بالایی میآورند؛ بهعنوان برونگرایان و افرادی که نمرة کمی میآورند؛ درونگرایان میباشند. افرادی که در مؤلفة روانرنجورخویی نمرة زیادی میآورند؛ نوروتیک و افرادی که نمرة کمی میآورند؛ در ثبات هیجانی هستند. بنا به کلید پرسشنامة آیزنک، افرادی که نمرة مؤلفة برونگرایی در حد واسط کمترین نمرة برونگرایی و بیشترین نمرة درونگرایی و نمرة روان رنجورخویی حد واسط کمترین نمرة نوروتیک و بالاترین نمرة ثبات هیجانی هستند از نظر شخصیتی در ردیف نرمال قرار میگیرند. همسانی درونی مقیاسهای پرسشنامه کاملاً رضایت بخش است. ضرایب آلفای کرونباخ برای مؤلفةبرونگرایی، روانرنجورخویی و دروغپردازی از 79/0 تا 85/0 و برای مؤلفة روانپریشیگرایی از 68/0 تا 74/0 است. پایایی پرسشنامه از طریق آزمون – باز آزمون[14]در فاصلة یک ماه برای افراد عادی در مؤلفههای برونگرایی، روانرنجورخویی و دروغپردازی از 8/0 تا 9/0 و برای مؤلفة روانپریشیگرایی از 71/0 تا 83/0 است.
3) پرسشنامة اضطراب امتحان ساراسون[15] مقیاس اضطراب امتحان ساراسون مقیاسی است که توسط آی. جی. ساراسون[16]در سال 1958 ساخته شده و در سال 1980 مورد تجدید نظر قرار گرفتهاست. این مقیاس، کاربرد و استفادة بسیار زیادی دارد؛ زیرا از دقت و اعتبار خوبی برخوردار است و از طرفی اجراء و نمرهگذاری آن راحت میباشد. این پرسشنامه که دارای 37 ماده است؛ یک پرسشنامة کوتاه محسوب میشود که آزمودنی باید به هر ماده به صورت (درست) و یا (غلط) پاسخ بگوید و بدین ترتیب میتوان براساس یک شیوه (خودگزارشدهی) به حالات روانی و تجربیات فیزیولوژیکی فرد، در جریان امتحان، قبل و بعد از آن، دست یافت.
نمرهگذاری مقیاس اضطراب امتحان بسیار ساده است. در این مقیاس تعداد مادههایی که آزمودنی به آنها پاسخ (درست) دادهاست، نمرة اضطراب وی را تشکیل میدهد. بنابراین دامنة نمرات بین 0 تا 37 خواهد بود. اگر نمره بهدست آمده 12 یا کمتر از 12 باشد، اضطراب امتحان فرد در دامنة پایین (خفیف) قرار میگیرد. چنانچه نمرة فرد در این حد است نیازی به اینکه برای درمان اضطراب امتحان اقدام جدی بکند، ندارد. نمرة 12 تا 20 حاکی از آن است که اضطراب امتحان از حد متوسطی برخوردار است و هر نمرهای بالاتر از 20 به معنای اضطراب امتحان بالا (شدید) است. معمولاً افرادی که نمراتشان از 15 بیشتر است، فشار و ناراحتی قابل توجهی را در ارتباط با امتحان تحمل میکنند.
ضرایب پایایی بازآزمایی مقیاس اضطراب در فواصل چند هفته، بیش از 80 درصد بودهاست. واگامن[17]، کورمایر[18] (1976) نیز ضریب پایایی بازآزمایی را برای مقیاس اضطراب امتحان 87 درصد گزارش کردهاند.
روایی و پایایی پرسشنامة مورد استفاده در این پژوهش قبلاً سنجیده شده که پایایی بازآزمایی 88/0و همسانی درونی 95/0 و روایی معیار برابر 72/0 بهدست آمده که در مجموع قابل قبول میباشد (چراغیان، فریدونیمقدم، براز پردنجانی و باورصاد ،1387).
برای تجزیه و تحلیل دادهها از آمار توصیفی (جداول فراوانی، نمودار، میانگین، انحراف معیار، خطای استاندارد برآورد) و آمار استنباطی (ضریب همبستگی پیرسون، آزمون کای دو، تحلیل مسیر و رگرسیون) استفاده گردید. یافتهها در این مطالعه، 314 دانشآموز (134 پسر و180 دختر) مورد پژوهش قرار گرفتند. از این تعداد بیشترین فراوانی به دانشآموزان 16 سال (7/58%) و کمترین فراوانی مربوط به دانشآموزان 18 سال (2/9%) تعلق داشت. 2/67% دانشآموزان در پایة دوم و 8/32% در پایة سوم مشغول به تحصیل بودند. 2/10% دانشآموزان دارای اضطراب خفیف و 2/45% دارای اضطراب متوسط و 6/44% آنها اضطراب شدید داشتند. علاوه بر آن 1/40% دانشآموزان دارای منبع کنترل درونی و 9/59% دانشآموزان منبع کنترل بیرونی بودند. میانگین اضطراب امتحان در دانشآموزان دختر با (85/20) نسبت به دانش آموزان پسر با (32/18) بیشتر بود و از نظر آماری تفاوت معنیداری بین میانگین اضطراب امتحان آنها مشاهده گردید.
جدول شمارة 1: توزیع فراوانی افراد مورد مطالعه بر حسب جنس
جدول شمارة 2: توزیع فراوانی افراد مورد مطالعه بر حسب سن
جدول شمارة 3: توزیع فراوانی افراد مورد مطالعه بر حسب پایه تحصیلی
جدول شمارة 4: توزیع فراوانی افراد مورد مطالعه بر حسب میزان اضطراب امتحان
جدول شمارة 5: توزیع فراوانی افراد مورد مطالعه بر حسب منبع کنترل
جدول شمارة 6: مقایسه میانگین اضطراب امتحان در افراد مذکر و مؤنث مورد مطالعه
تحلیل دادههای آماری بر اساس ضریب همبستگی پیرسون در متغیرهای اضطراب امتحان و ویژگی های شخصیتی ( درونگرایی –برونگرایی، روانآزردهگرایی، روانگسستهگرایی و دروغپردازی)، اضطراب امتحان و منبع کنترل را جدول شماره 7 در میان دانش آموزان نشان میدهد. با توجه به جدول شمارة 7، بین اضطراب امتحان با ویژگی برونگرایی، رابطة منفی و معنیدار (01/0=p) و با ویژگیهای روانآزردهگرایی و روانگسستهگرایی رابطة مثبت و معنیداری وجود دارد (به ترتیب 001/0p< و 02/0=p). ولی بین اضطراب امتحان با ویژگی دروغپردازی رابطة معنیداری مشاهده نشد (06/0=p). با توجه به جدول همچنین میتوان گفت که بین منبع کنترل و اضطراب امتحان دانشآموزان رابطة مثبت و معنیداری وجود دارد (001/0p<).
جدول شمارة 7: رابطة ویژگیهای شخصیتی، منبع کنترل با اضطراب امتحان دانشآموزان
جدول شمارة 8: رابطه ویژگیهای شخصیتی با اضطراب امتحان دانشآموزان
به منظور پیشبینی اضطراب امتحان (متغیر ملاک) از روی ویژگیهای شخصیتی (متغیر پیشبین) از آزمون رگرسیون چند متغیره گام به گام استفاده شد. نتیجة آزمون مذکور نشان داد: در قدم اول ویژگی روانآزردهگرایی وارد معادله گردید، متغیر مذکور به تنهایی میتواند حدود 13% متغیر اضطراب امتحان را تبیین کند و در قدم دوم ویژگی برونگرایی وارد معادله گردید و با توجه به جدول فوق این متغیر میتواند ضریب تبیین را از 13% به 15% افزایش دهد. به عبارتی ویژگیهای روانآزردهگرایی و برونگرایی با هم میتوانند حدود 15% متغیر اضطراب امتحان را تبیین کنند و بقیة متغیرها از معادله حذف شدند.
جدول شمارة 9: رابطة منبع کنترل با اضطراب امتحان دانشآموزان
در این قسمت از آزمون رگرسیون تک متغیره برای پیشبینی اضطراب امتحان (متغیر ملاک) از روی منبع کنترل (متغیر پیشبین) استفاده گردید. نتیجه آزمون مذکور نشان داد: متغیر منبع کنترل میتواند حدود 4% از متغیر اضطراب امتحان را تبیین کند.
در جدول شمارة 10، از آزمون رگرسیون چند متغیره گام به گام استفاده شد و متغیر اضطراب امتحان به عنوان متغیر ملاک و متغیر منبع کنترل و ویژگیهای شخصیتی به عنوان متغیرهای پیشبین وارد معادله شدند. نتیجة آزمون مذکور نشان داد: در قدم اول ویژگی روانآزردهگرایی وارد معادله گردید. متغیر مذکور به تنهایی میتواند حدود 13% متغیر اضطراب امتحان را تبیین کند و در قدم دوم منبع کنترل وارد معادله گردید و با توجه به جدول فوق این متغیر می تواند ضریب تبیین را از 13% به 15% افزایش دهد و در قدم سوم ویژگی برونگرایی وارد معادله گردید و این متغیر میتواند ضریب تبیین را از 15% به 17% افزایش دهد. به عبارتی ویژگیهای روانآزردهگرایی و برونگرایی و منبع کنترل با هم میتوانند حدود 17% متغیر اضطراب امتحان را تبیین کنند و بقیه متغیرها از معادله حذف شدند.
جدول شمارة 10: رابطة منبع کنترل و ویژگیهای شخصیتی با اضطراب امتحان دانشآموزان
جدول 11 نشان می دهد که منبع کنترل با برونگرایی (15/0-=r و 008/0=p) و دروغپردازی (15/0-=r و 01/0=p) رابطهای منفی و معنادار دارد، اما با روان گسستهگرایی رابطة مثبت و معنادار دارد (19/0=r و001/0=p).
جدول شمارة 11: رابطة ویژگیهای شخصیتی و منبع کنترل دانشآموزان
نمودار شمارة 1: منبع کنترل میانجیگر بین ویژگیهای شخصیتی و اضطراب امتحان است (تحلیل مسیر). (کلیة مسیرها نشان داده شدهاست)
در نمودار شماره 1 کلیه مسیرهایی که بین ویژگیهای شخصیتی، منبع کنترل و اضطراب امتحان وجود دارد، مشخص شدهاست. در هر فلش یا مسیر، ضریب همبستگی و ضریب مسیر آورده شدهاست. در صورتی که این رابطه معنادار شدهباشد، با علامت ستاره مشخص شدهاست. در صورت دقت میفهمیم که برونگرایی و دروغپردازی با منبع کنترل، رابطة منفی و معنادار دارند؛ اما روان گسستهگرایی رابطة مثبت و معنادار دارد. از طرفی برونگرایی با اضطراب امتحان رابطة منفی و روان آزردهگرایی و روان گسستهگرایی با اضطراب امتحان رابطة مثبت و معنادار دارند. حال از مقایسة این روابط و حذف فلشها و مسیرهایی که معنادار نشدهاند، نمودار شمارة 2 بهدست میآید و ما از نمودار شمارة 2 میفهمیم که منبع کنترل در عاملهای برونگرایی و روان گسستهگرایی بهعنوان میانجیگر عمل میکند؛ یعنی برونگرایی و روان گسستهگرایی هم بر منبع کنترل و هم بر اضطراب امتحان اثر می گذارد.
بحث یافتههای تحقیق نشان داد که بین اضطراب امتحان دانشآموزان با ویژگی برونگرایی، رابطة منفی و معنیداری وجود دارد که این رابطه در تحقیق جنیدل و پاندا نیز مورد تأیید قرار گرفتهاست. جنیدل وپاندا نیز در مطالعهای دریافتند که بین اضطراب و برونگرایی ارتباط منفی وجود دارد (موسوی و همکاران،1387). یافتههای تحقیق نیز نشان دادند که اضطراب امتحان دانشآموزان با ویژگیهای روان آزردهگرایی و روان گسستهگرایی نیز رابطة مثبت و معنیدار دارد. همچنین بین دانشآموزان دختر و پسر از نظر ویژگی روان آزردهگرایی تفاوت معنادار وجود دارد و این ویژگی در دختران بیشتر از پسران است که این با پژوهش خسروی و اللهبیگدلی (1387) نیز همخوانی دارد. در نتایج آنها مشخص گردید که اضطراب امتحان با روان آزردهگرایی رابطة معنادار و مثبت دارد؛ یعنی با بالا رفتن روان آزردهگرایی، اضطراب امتحان هم افزایش مییابد (موسوی و همکاران،1387). تحقیقات ما نیز نشان داد که اضطراب امتحان با ویژگی دروغپردازی رابطهای ندارد. یکی دیگر از نتایج حاصل شده این بود که بین منبع کنترل و اضطراب امتحان رابطة مثبت و معناداری وجود دارد. پژوهشهای فراوانی در زمینة اضطراب امتحان با اضطراب عمومی صورت پذیرفته که نتایج آن بیانگر وجود رابطة بین اضطراب امتحان و اضطراب عمومی میباشد؛ مثلاً در پژوهش نوفرستی و طالبیانشریف (1381) بین مکان کنترل و اضطراب پنهان و آشکار رابطة همبستگی مثبتی بهدست آمدهبود که نشان دهندة رابطة معنادار بین مکان کنترل و اضطراب آشکار و پنهان است. در این پژوهشها نیز بیان شدهاست که هرچه منبع کنترل به سمت بیرونی میرود، اضطراب افزایش مییابد. یکی دیگر از یافتههای تحقیق این بود که بین اضطراب امتحان دانشآموزان پسر و دختر تفاوت معناداری وجود داشت که با مطالعات قبلی دیگران نیز همخوانی داشت. به گفتة مهر علائم اضطراب و اضطراب امتحان در زنان بیشتر از مردان وجود دارد و نسبت به آن تقریباً 2 برابر میشود. علاوه بر آن نتایج پژوهشهای مختلف حاکی از آن است که میزان همهگیرشناسی اضطراب امتحان در دختران بیشتر از پسران است و آنها اضطراب امتحان را با شدت بیشتری تجربه میکنند. بهطور کلی تفاوت جنسیتی در اضطراب، به خوبی با نقشپذیری جنسیتی تبیین میشود؛ زیرا دختران به پذیرش اضطراب و قبول و ادراک آن بهعنوان ویژگی زنانه ترغیب میشوند. به عبارت دیگر دختران یاد میگیرند که به هنگام اضطراب، منفعلانه تسلیم شوند؛ در حالی که پسران در مورد پذیرش اضطراب تدافعی برخورد کرده و آن را تهدیدی برای احساس مردانگی خود به حساب میآورند. پسران میآموزند که با اضطراب کنار آیند، آن را انکار کنند و راهکارهایی برای مقابله و تسلط بر آن بیابند (ایزدیفرد و سیاسیآشتیانی،1389). مهمترین نتیجهای که در این تحقیق حاصل شد این بود که منبع کنترل میتواند به عنوان یک میانجیگر در عاملهای برونگرایی و روان گسستهگرایی، هم بر منبع کنترل وهم بر اضطراب امتحان تأثیر بگذارند. علاوه بر آن نیز مشخص شد که برونگرایی و منبع کنترل و روان آزردهگرایی نیز در یک زمان میتوانند بر اضطراب امتحان تأثیر بگذارند و متغیر اضطراب امتحان را تبیین کنند. درستی این موضوع در تحقیقات پیشین نیز مشخص شدهاست. لازاروس و فولکمن (1984) استدلال میکنند که افراد با منبع کنترل درونی، که بر این باورند که میتوانند نتایج رویدادها را تحت کنترل داشتهباشند، در مقایسه با افراد با منبع کنترل بیرونی، به احتمال بیشتری، از استراتژیهای مقابلهای معطوف به حل مسألة فعالانه استفاده میکنند. همچنین پژوهشها نشان دادهاند که افراد با منبع کنترل درونی، بهتر از اشخاص با منبع کنترل بیرونی، به مقابله با رویدادهای استرسزا میپردازند و یا با آنها سازگار میشوند (بنسون و دیتر،1992). از نظر آیزنک، افراد دارای نمرة بالا در روان آزردهگرایی، خیلی سریع به فشار روانی واکنش نشان میدهند و این واکنش آن ها، بعد از دفع خطر نیز در مقایسه با افراد پایدارتر (افراد دارای آزردهگرایی پایین) کندتر کاستی میگیرد.
نتیجهگیری هدف از این تحقیق، بررسی رابطة ویژگیهای شخصیتی و منبع کنترل، بر اضطراب امتحان دانشآموزان دوم و سوم دبیرستانی شهر بیرجند بود. در این تحقیق پس از تحلیلهای آماری نتایج ذیل بهدست آمد. در دانشآموزان، بین اضطراب و برون گرایی رابطة منفی و معنادار و بین اضطراب با روان آزردهگرایی و روان گسستهگرایی رابطة مثبت و معناداری حاصل شد. منبع کنترل نیز با اضطراب امتحان رابطة مثبت و معناداری داشت؛ یعنی کسانی که دارای منبع کنترل بیرونی بودند، اضطراب امتحان بیشتری داشتند و این اضطراب در دختران بیشتر از پسران بود. علاوه بر آن، منبع کنترل بهعنوان یک میانجیگر در عاملهای برونگرایی و روان گسستهگرایی میتوانست عمل کند؛ یعنی برونگرایی و روان گسستهگرایی میتوانستند هم بر منبع کنترل و هم بر اضطراب امتحان تأثیر بگذارند. همچنین مشخص شد که عاملهای روان آزردهگرایی و برونگرایی و منبع کنترل نیز میتوانند در یک زمان بر اضطراب امتحان تأثیر بگذارند و با اضطراب امتحان رابطة مثبت و معنادار داشتهباشند.
منابع
2. احدی، حسین. (1373). بررسی اسنادهای علمی در دانشجو معلمان دختر و پسر مراکز تربیت معلم، مجلة روانشناسی علوم تربیتی دانشگاه تهران. . 3. اکبریبورنگ، محمد و امینیزدی، سیدامیر. (1388). باورهای خودکارآمدی و اضطراب امتحان در دانشجویان دانشگاههای آزاد خراسان جنوبی. افق دانش. فصلنامة دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی گناباد. دورة 15، شمارة 3. 4. ایزدیفرد، راضیه و سپاسیآشتیانی، میترا. (1389). اثربخشی درمان شناختی – رفتاری با آموزش مهارت حل مسأله در کاهش علایم اضطراب امتحان. مجلة علوم رفتاری. دورة 4، شمارة 1. 27-23. 5. بیابانگرد، اسماعیل. (1370). بررسی مفاهیم منبع کنترل. عزت نفس و پیشرفت تحصیلی پسران سال سوم دبیرستانهای شهر تهران. پایاننامه کارشناسی ارشد. دانشگاه علامه طباطبایی. 6. چراغیان، بهمن؛ فریدونیمقدم، مالک؛ برازپردنجانی، شهرام و باورصاد، نفیسه. (1387). بررسی اضطراب امتحان و ارتباط آن با عملکرد تحصیلی در دانشجویان پرستاری، دانش و تندرستی. دورة 3. شمارة 3و4. 7. حقیقی، جمال؛ زارعی، اقبال؛ شکرکن، حسین و شهنیییلاق، منیجه. (1383). مقایسة ویژگیهای شخصیتی هنرمندان رشتههای شعر و ادب، نمایش، موسیقی و هنرهای تجسمی با افراد غیر هنرمند شهر اهواز. مجلة علوم تربیتی و روانشناسی. دورة سوم. سال یازدهم. شمارههای 1و2. 56-35. 8. خسروی، معصومه و اللهبیگدلی، ایمان .(1387). رابطة ویژگیهای شخصیتی با اضطراب امتحان در دانشجویان. مجلة علوم رفتاری، دورة 2. شمارة 1. 24-13. 9. کاکاوند، عیسی. (1381). بررسی روابط منبع کنترل (درونی –بیرونی) با سلامت عمومی در سربازان وظیفه. پایاننامه کارشناسی ارشد. دانشگاه تربیت معلم.
* معاون پرورشی و تربیت بدنی استان خراسان جنوبی شهرستان سربیشه naahmadian56@yahoo.com Email:
1- Test anxiety 2- Mac donald 1- personality 2- Personality factors 3-Extravertion and introvertion 4- Neurotics 5- Locus of control 6- Rotter 1- Phares 1- Kuder-richardson 2- Split-half method 3- Eysenck personality questionnaire 4- Lie 1- Test – retest 2- Sarason test anxiety questionnaire 3- Sarason [17]- Wagaman [18]- Cormier | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
مراجع | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
منابع
2. احدی، حسین. (1373). بررسی اسنادهای علمی در دانشجو معلمان دختر و پسر مراکز تربیت معلم، مجلة روانشناسی علوم تربیتی دانشگاه تهران. . 3. اکبریبورنگ، محمد و امینیزدی، سیدامیر. (1388). باورهای خودکارآمدی و اضطراب امتحان در دانشجویان دانشگاههای آزاد خراسان جنوبی. افق دانش. فصلنامة دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی گناباد. دورة 15، شمارة 3. 4. ایزدیفرد، راضیه و سپاسیآشتیانی، میترا. (1389). اثربخشی درمان شناختی – رفتاری با آموزش مهارت حل مسأله در کاهش علایم اضطراب امتحان. مجلة علوم رفتاری. دورة 4، شمارة 1. 27-23. 5. بیابانگرد، اسماعیل. (1370). بررسی مفاهیم منبع کنترل. عزت نفس و پیشرفت تحصیلی پسران سال سوم دبیرستانهای شهر تهران. پایاننامه کارشناسی ارشد. دانشگاه علامه طباطبایی. 6. چراغیان، بهمن؛ فریدونیمقدم، مالک؛ برازپردنجانی، شهرام و باورصاد، نفیسه. (1387). بررسی اضطراب امتحان و ارتباط آن با عملکرد تحصیلی در دانشجویان پرستاری، دانش و تندرستی. دورة 3. شمارة 3و4. 7. حقیقی، جمال؛ زارعی، اقبال؛ شکرکن، حسین و شهنیییلاق، منیجه. (1383). مقایسة ویژگیهای شخصیتی هنرمندان رشتههای شعر و ادب، نمایش، موسیقی و هنرهای تجسمی با افراد غیر هنرمند شهر اهواز. مجلة علوم تربیتی و روانشناسی. دورة سوم. سال یازدهم. شمارههای 1و2. 56-35. 8. خسروی، معصومه و اللهبیگدلی، ایمان .(1387). رابطة ویژگیهای شخصیتی با اضطراب امتحان در دانشجویان. مجلة علوم رفتاری، دورة 2. شمارة 1. 24-13. 9. کاکاوند، عیسی. (1381). بررسی روابط منبع کنترل (درونی –بیرونی) با سلامت عمومی در سربازان وظیفه. پایاننامه کارشناسی ارشد. دانشگاه تربیت معلم.
Speinger.meichenbaum,d.a. and butler,l. (1978) toward a conceptual model for the treatment of test anxiety:implications for research and treatment.in i.g.sarason(ed),test anxiety , research and applications . hillsdole | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 9,478 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 3,292 |