چکیده

با توجه به کثرت ترجمه­های انگلیسی قرآن در شبه قاره، می­توان این سرزمین را از فعال­ترین مشارکت­کنندگان در این عرصه دانست. اهتمام به این ترجمه­ها در این سرزمین دلایل مختلفی دارد از جمله وجود فرق مذهبی مختلف در شبه قاره و تضادهای عقیدتی موجود بر سر معنای درست کلام خدا میان آنها، سلطه استعمار انگلیس و تلاش مسلمانان برای جلوگیری از تحریف مفاهیم اسلامی و معانی قرآن در ترجمه، و گسترش دین اسلام و مبارزه با گروه های تبشیری مسیحی. پژوهش حاضر بر آن است تا سهم شبه­قاره را در تولید ترجمه­های انگلیسی باز­شناسد و به معرفی این ترجمه­ها و ویژگی­های آنها بپردازد. این تحقیق در پی­ پاسخ به این سوالات است که مهمترین ترجمه­های انگلیسی صورت­گرفته از قرآن در شبه قاره کدامند؟ این ترجمه­ها چه خصوصیاتی داشته و بارزترین ویژگی آنان و دلایل عمده تولید آنها چه می­باشد؟بنابراین پژوهشگران با اتخاذ روشی توصیفی-تحلیلی وبا مراجعه به تر­جمه­های مختلف به جمع­آوری اطلاعات مورد نیاز­، و توصیف و تحلیل چهل ترجمه انگلیسی از قرآن کریم پرداخته­اند. نتایج نشان­داد که سیر کلی روشهای به کار رفته­ در این ترجمه­ها از استراتژی­های مبداء-محور شروع و به سمت شیوه­های ارتباطی­تر و مقصد ­مدارتر حرکت­نموده­است.

کلیدواژه ها: ترجمه، قرآن، شبه قاره، زبان انگلیسی

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

دانشیاررشته زبانشناسی دانشگاه فردوسی مشهد                             *Email: alalizadeh@um.ac.ir

کارشناس ارشد رشته مطالعات ترجمه دانشگاه بیرجند                    **Email: tjahanjou@gmail.com

               تاریخ دریافت: 13/3/93                               تاریخ پذیرش:20/8/93        

مقدمه

تاکنون ترجمه­های انگلیسی مختلفی از قرآن در شبه قارۀ هند صورت گرفته است. در همین راستا پژوهش حاضر بر آن است تا سهم این شبه قاره را در تولید ترجمه­های انگلیسی باز­شناسد و به معرفی این ترجمه­ها و ویژگی­های آنها بپردازد. به عبارت دیگر، تحقیق حاضر در پی یافتن پاسخ به این سوال است که مهمترین ترجمه­های صورت­گرفته از قرآن در شبه­قاره کدامند؟ این ترجمه­ها چه خصوصیات بارزی دارند؟ و نوع ترجمه آنها و علت مبادرت به آنها چیست؟در پژوهش حاضر پس از معرفی تاریخچه­ای کوتاه از ترجمه­های انگلیسی قرآن به بررسی و تحلیل کلی مهمترین ترجمه­های قرآن در این شبه قاره از قرن نوزدهم تا به امروز پرداخته­شده­است. ضرورت انجام چنین پژوهشهایی بیشتر در عرصه­­ی تحقیق نمایان می­شود و باید آن را مقدمه­ای بر پژوهشهای بعدی دانست. به عبارت دیگر، توصیف و تحلیل های موجود در بررسی حاضر، اطلاعات مورد نیاز پژوهشگران مختلف را برای انتخاب ترجمه مورد تحقیق­شان به صورت نسبی ارائه­می­دهد. ثانیاً، به دلیل استفاده از توالی زمانی در معرفی این ترجمه­ها می­توان به کمک آنها به سیر کلی این ترجمه­های انگلیسی در شبه قاره دست­یافت. همچنین این تحقیق دسترسی به دورنمایی از انواع روابط حاکم بر تولید و دوره گسترش این ترجمه­ها را تسهیل­نموده و به کمک آن می­توان مهمترین و تاثیر­گذارترین آنها را شناسایی نمود. بر همین اساس، می­توان تحقیق حاضر را در انجام تحقیقات تاریخی، جامعه شناختی، و سیاسی دربارۀ ترجمه­های قرآن و نقد و ارزیابی آنها سودمند دانست. به طور کلی، اولین تلاشها برای ترجمه قرآن به زبانی دیگر در اواخر قرن هفت میلادی انجام­گرفت (بریتانیکا، 2012). در این بین، انگلیسی پس از فارسی دومین زبانی است که قرآن بیشترین ترجمه را بدان دارد (انوشیروانی، 2003: 10). اولین ترجمه انگلیسی قرآن از روی ترجمه فرانسوی آن توسط الکساندر راس اسکاتلندی (Alexander Ross) در سال 1649 م. و دومین ترجمه انگلیسی از آن توسط جرج سیل (George Sale) در سال 1734 صورت­پذیرفت (مصطفی، 2009: 228). ترجمه سیل بسیار دقیقتر از ترجمه راس بود چرا که وی ترجمه­اش را پس از بررسی ترجمه­های لاتین، فرانسوی و ایتالیایی قرآن صورت­داد. از دیگر ترجمه­هایی که پس از این دوره انجام ­گرفت می­توان به ترجمه­های رادول (Rodwell) (1861)، پیکتال (Pickthall) (1930)، یوسف علی (Yusuf Ali) (1934)، بل (Bell) (1937)، آربری (Arberry) (1955)، و داوود (Dawood) (1956) اشاره­کرد. عبدالحکیم خان از مترجمان شبه قاره­ای قرآن، اولین مترجم انگلیسی مسلمان قرآن می­باشد که ترجمه­اش را در سال 1905 صورت­داد. در زیر پس از ارائه پیشینه­ای کوتاه، به بررسی و معرفی ترجمه­های انگلیسی قرآن در هند و پاکستان می پردازیم. ناگفته ­نماند که این جستار تنها به بیان آن دسته از ترجمه­های انگلیسی اختصاص دارد که مترجمان آنها شبه­قاره­ای هستند و از توضیح دربارۀ ترجمه­هایی که مترجمانشان هندی یا پاکستانی نبوده و فقط ترجمه­هایشان در آنجا انتشار یافته خودداری شده ­است. همچنین، در تحقیق حاضر از بررسی آن دسته از مترجمان شبه­قاره­ای که ترجمه­هایشان خارج از مرزهای شبه قاره انتشار­یافته­، ذکری به میان نیامده است چرا که تاکید تحقیق حاضر بر روشن­نمودن سهم مترجمان شبه­قاره­ای در ترجمه قرآن و تاثیر و تاثرات این ترجمه­ها داخل مرزهای شبه­قاره می­باشد و نه ورای آن. 

 پیشینه تحقیق

برای تحقیق حاضر می­توان از دو نوع پیشینه یاد کرد. تعدادی از تحقیقات به صورت بررسی­های تاریخی ترجمه­های انگلیسی قرآن و معرفی و نقد این ترجمه­ها صورت گرفته است. از طرف دیگر، کتابشناسی­هایی نیز در حیطه­ی مشابه وجود دارد که می­توان از آنها به عنوان پیشینه این جستار یاد کرد. از بررسی­های نوع اول می­توان به اثر سلماسی زاده (1369) اشاره کرد. وی در فصل اول بررسی خود به معرفی حدود ده ترجمه از قرآن نظیر ترجمه­های قرآن آربری، بل، پیکتال، نیکلسون (Nicholson)، سیوری (Sauary)، گیوم (Guillaume)، و نیز برخی از ترجمه­های گزیده از قرآن نظیر برگردان­های مویر (Muir)، ادوارد لین (Edward Lane)، و جین گاگنیرز (Gagniers) می­پردازد. همچنین این اثر به بیان دیدگاه­های مترجمان قرآن دربارۀ ترجمه قرآن پرداخته و به نمونه­هایی از ترجمه­های آنها و نیز زندگی­نامه­ مترجمان اشاره­کرده­است. بیبر (Baber, 2008) نیز به ارائه الگوهای تاریخی تغییرات ترجمه­های انگلیسی قرآن از سال 1649 تا 2005 دست زده است. وی با تقسیم بندی دوره­های ترجمه قرآن به سه دوره، 1904-1649، 1960-1905و 2005-1961 کار خود را با معرفی کوتاه بیست و هشت ترجمه انگلیسی قرآن و با تکیه بر مقدمه این ترجمه­ها پی می گیرد. خلیفه (1389) نیز با اشاره به معنای ترجمه و ارائه تاریخ کلی ترجمه قرآن در نوشتار خود به بررسی ترجمه­های انگلیسی قرآن پرداخته­است. او در اثر خود از ترجمه­های جرج سیل (1734)، رادول (1861)، پالمر(1880)، بل (1939)، داوود (1956)، آربری (1955)، و ترجمه­های عبدالحکیم خان (1905)، میرزا ابوالفضل (1911)، محمد علی (1916)، عبدالله یوسف علی (1938) و پیکتال (1930) نام برده است. عقیقی بخشایشی (1368: 47-46) نیز ذیل بررسی کوتاهی که دربارۀ ترجمه­های قرآن در غرب صورت­داده­است به معرفی چندین ترجمه انگلیسی از قرآن می­پردازد. ترجمه­های عرضه­شده ترجمه جرج سیل تا آربری را در­بر­می­گیرد. تحقیقات زیادی نیز در حوزه کتابشناسی ترجمه­های قرآن انجام­گرفته­است. یکی از افرادی که به ترجمه­های قرآن پرداخته ژوهان کونرادوس لوبهرز (Johannes Conradus Lobherz) است (Pearson, 1983: 502). کتابشناسی بزرگ ویکتور چووین (Victor Chauvin) (1907) نیز شامل کتابنامه­ای کامل از قرآن از سال 1885-1810 می­شود. وی ذیل عنوان "قرآن و حدیث" در کنار گزارشاتی که دربارۀ نسخ خطی، تفاسیر و ویراستهای مختلف این متون به دست داده است، از ترجمه های غربی و شرقی قرآن نیز یاد­می­نماید. او که یکی از بزرگترین کتابشناسان مطالعات اسلامی است ، کتابشناسی آن دسته از آثاری را که به آنها دسترسی داشته به صورت بسیار مفصل و گسترده­ای نگاشته و در مواردی که مستقیماً به این آثار دسترسی نداشته به توضیحات بسیار اندک بسنده نموده است. کتابشناسی کوتاه دیگری نیز وجود دارد که توسط ول ورث (Woolworth, 1937) در نشریه جهان اسلام شماره 17 (279-89) چاپ شده است. این کتابشناسی نام بیش از 118 مترجم و متن و ترجمه را که 77 تن از آنها غربی می­باشند، ارائه می­دهد. پروفسور حمیدالله (1959) نیز در مقدمه ترجمه فرانسوی خود از قرآن فهرستی از ترجمه های کامل و جزئی قرآن را به زبانهای اروپایی ارائه کرده و اسامی مترجمان و تاریخ ویراست ترجمه­های آنان را قید نموده است.

  از اساسی­ترین و برجسته­ترین کتابشناسی­های موجود قرآن کریم به زبانهای غیر عربی می­توان به کار بینارک و ارن (Binark & Eren, 1986) اشاره­کرد. این دو در کتابشناسی جهانی ترجمه­های قرآن کریم اطلاعات کتابشناختی و برخی توضیخات اساسی ترجمه­های چاپ شدۀ قرآن مجید را به 65 زبان دنیا در فاصله سالهای 1515 تا 1980 گردآوری نموده­اند. کتابشناسی مذکور شامل اطلاعات کتابشناختی بیش از 2762 ترجمه یا تفسیر (در صورتی که حاوی ترجمه بوده باشد) است. طبق آنچه در این اثر آمده است، تعداد ترجمه­های انگلیسی از قرآن کریم از سال 1515 تا 1980 به ترتیب 295 ترجمه کامل و 131 ترجمه گزیده می­باشد. بر این کتابشناسی نقدهایی نیز نگاشته شده است (اسعدی، 1365) که بیشتر دال بر ایرادات نگارشی و ویرایشی موجود در آن است. پیرسون (1983) نیز کتابنامه­ای از ترجمه­های مختلف قرآن به زبانهای اروپایی دارد. وی در ابتدای کتابنامه­اش گزارشی کوتاه در مورد  ترجمه­ های قرآن به زبان های شرقی از قبیل بنگالی، عبری، هندی، مالایی، پنجابی، سندی، برمه­ای، چینی و فارسی ارائه می­دهد. او تا جایی که امکان داشته است به خود ترجمه­ها در کتابخانه های بریتانیا مراجعه نموده، ولی در نوشتن جزئیات از دوستانش در مناطق مختلف بهره برده است (پیرسون، 1983: 503). پیرسون در کتابشناسی­اش تنها ترجمه­های کامل قرآن را برشمرده و در آن از ترجمه­های جزئی قرآن سخنی به میان نیاورده است. وی ترجمه­های انگلیسی قرآن را در سه دسته جای داده است و در اثر خود از حدود 65 ترجمه انگلیسی قرآن نام می­برد. قابل ذکر است که کتابشناسی وی توصیفی نبوده و در آن فقط به ذکر نام، تاریخ و محل ترجمه قرآن بسنده­شده­است. از دیگر بررسی­های مشابهی که در این زمینه انجام شده می­توان به کتابشناسی ترجمه­های انگلیسی قرآن توسط انوشیروانی (2003) اشاره کرد که در آن  به معرفی ترجمه­های کامل قرآن کریم به انگلیسی پرداخته است.  انوشیروانی بررسی خود را با گزارشی تاریخی از ترجمه قرآن به لاتین در سال 1114م. شروع نموده و آخرین ترجمه­ای که معرفی کرده ترجمه انگلیسی صفارزاده (2001) از قرآن است. قدوایی (1988) نیز در کتابشناسی توصیفی­اش از ترجمه­های قرآن به معرفی چهارده ترجمه از قرآن به زبان انگلیسی می پردازد. وی این کار را با تقسیم بندی چهارگانه­ای از مترجمان قرآن به مسلمان در دو دوره (59-1905) و (86-1960)، و غیر مسلمانانِ قادیانی (70- 1917) و در نهایت غیر مسلمانان (1956-1649) انجام داده است. کتابشناسی وی که تعداد چهارده ترجمه از قرآن را در بر می گیرد، بسیار خلاصه بوده وفقط اهم ترجمه­های قرآن را به زبان انگلیسی و تنها با توضیحات اندک دربارۀ هر یک در­بر­می­گیرد.

1-ترجمه­های انگلیسی قرآن در شبه قاره

به منظور معرفی و بررسی ترجمه­های مورد نظر در شبه قاره این ترجمه­ها به سه گروه تقسیم­بندی شده­اند و به ترتیب زمانی و تاریخ انتشار آنها در قرن نوزدهم، بیستم و بیست و یکم به معرفی و بررسی هر یک پرداخته­شده­است.

1-1-ترجمه انگلیسی قرآن در شبه قاره در قرن نوزدهم    

در قرن نوزدهم به دلیل پیشرفتهای مربوط به مطالعات شرقشناختی به معنای علمی آن، عده­ای بر آن شدند تا قرآن را دستخوش اندیشه­های انتقادی خویش قرار دهند. از جمله ترجمه­های انگلیسی که توسط غیر­مسلمانان تا آغاز قرن نوزدهم صورت­گرفت ترجمه­های راس (1649)، سیل (1734)، رادول (1861) و پالمر (1880) بود. ترجمه­ی راس از قرآن به انگلیسی از روی ترجمه­ی فرانسوی جانبدارانه و مغرضانه سیور دو رایر (Sieur du Ryer) صورت­گرفت. ترجمه راس همان گونه که علی (2004: 326) می­نویسد، نشان دهندۀ تنفر این مترجم و اروپائیان معاصر وی از ترکان عثمانی است. ترجمه سیل نیز ترجمه­ای مغرضانه از قرآن بود که توسط مسیحی دیگری به منظور معرفی اسلام به مسیحیان و با اهداف تبشیری صورت­گرفت. در ترجمه وی حذفیات، دستکاریها و تحریفات زیادی روی داده است. ترجمه رادول از قرآن در این دوره ظاهر شد؛ ترجمه­ای که در آن وی به چینش دوبارۀ سور قرآن به ترتیب وقایع روی داده در دوران حیات پیامبر (ص) پرداخت و در متن مبدا نیز تغییراتی صورت داد. برگردان پالمر نیز از دیگر ترجمه­هایی می باشد که در این دوره در جهان غرب صورت­گرفته و با اینکه منصفانه­تر از دیگر ترجمه­های موجود در این دوره است ، لغزشهای بیشماری درآن به چشم می خورذ (نیکل، 1936). در چنین دوره­ای دو ترجمه از قرآن در شبه قاره صورت­گرفت. یکی از این ترجمه­ها ترجمه عبدالحمید (1862) و دیگر ترجمه­ای بی­نام است که در سال 1899 در پنجاب به چاپ رسیده­است. ترجمه عبدالحمید ترجمه­ای بسیار شفاف و روان از قرآن است، و حاوی نکات تفسیری می­شود که به منظور روشن کردن معانی آیات در آن به کار گرفته شده است. در سال 1962 ترجمه مذکور در سه مجلد در داکا توسط انتشارات دارالاسلام تجدید چاپ یافت. ویراست دوم این ترجمه از سال 1965 تا 1968 چندین بار توسط مجموعه انتشاراتی اتحادیه ملی (National Union Catalog) منتشر گردیده­است. مترجم ترجمه دوم ناشناخته می­باشد. این ترجمه به احتمال زیاد توسط فردی مسلمان صورت­گرفته­است و شامل متن قرآن، ترجمه انگلیسی، فارسی و اردوی آن می­شود. با اینکه ظن آن می­رود که این دو ترجمه توسط مسلمانان صورت گرفته باشد، ولی به نظر، دو مترجم حاضر فارغ از حرکتهای استشراقی و تبشیری به این ترجمه ها مبادرت ورزیده اند چرا که در مقدمه این ترجمه­ها اشاره­ای به چنین مسائلی نشده­است. به عبارت دیگر، در ترجمه­های موجود، همانگونه که در برخی از ترجمه­های زیر نشان داده خواهد شد، هیچ قرینه­ای دال بر پاسخ دهی مترجمان به پژوهش های اندیشه­وران شرق شناس وجود ندارد و از دیگر سو نیز به چهار ترجمه موجود در اروپا در این دوره توسط این دو مترجم شبه قاره­ای اشاره­ای نرفته­است.

1-2- ترجمه انگلیسی قرآن در شبه قاره در قرن بیستم

ترجمه قرآن در قرن نوزدهم بیشتر در انحصار مسیحیان بود و همانطور که اشاره شد تنها دو ترجمه در این دوره صورت گرفت که مترجم هر دو شبه قاره­ای و احتمالاً مسلمان بوده­اند. در قرن بیستم این انحصار طلبی مسیحیان شکسته شد و اولین ترجمه قرآن که توسط فردی مسلمان به نام محمد عبدالحکیم خان (1905) صورت گرفته بود، ظاهر شد (Binarek and Eren, 1986: 88). عبدالحکیم خان، حیرت دهلوی (1912) و ابوالفضل (1911) سه مترجم مسلمان شبه قاره­ای می­باشند که از اولین ترجمه کنندگان قرآن به انگلیسی به شمار می­آیند. ترجمه عبدالحکیم خان حاوی نکات تفسیری کوتاه بر مبنای خود قرآن و احادیث صحیح، عهدین و حقایق علمی می­باشد. در این ترجمه از اظهارات مبالغه آمیز و نظریه های مورد نزاع و تاریخ غیر قابل اعتماد کاملاً اجتناب­شده­است. در ترجمه مورد نظر به معجزات بزرگ پیامبر اسلام (ص) و پیشگویی­های وی به تفصیل اشاراتی شده­است و مترجم تلاش زیادی برای محمد ایوب خان از قرآن ترجمه ای بسیار گویا و روان است. از دیگر ترجمه های قرآن که در ترجمه دقیق و کامل آیات نموده است. عبدالحکیم خان که از اولین مترجمان مسلمان قرآن می­باشد با اینکه ابتدائاً گرایشهایی به سمت قادیانیت داشته است، بعدها رسماً از پیروی از این فرقه کناره­گیری کرد. ترجمه او را می­توان ترجمه­ای تحت الفظی از قرآن دانست که هدفش بیشتر پاسخ به تبلیغات ضد اسلامی موجود در آن دوره و مبارزه با گروه­های تبشیری بوده­است. ترجمه دیگری که در این دوره و تقریبا همزمان با ترجمه عبدالحکیم خان صورت گرفت، ترجمه محمد ایوب خان (1905) بود.  برگردان وی از قرآن کریم بر مبنای دیدگاه سنتی غالب  نسبت به قرآن صورت­گرفته­است. ترجمه حاضر بر مبنای احادیث موثق انجام شده و به دور از نوع آوری ها و تاویلات دور از ذهن می­باشد. ترجمه این دوره  منتشر شد می­توان به ترجمه ابوالفضل (1911) اشاره کرد. ترجمه حاضر که از نخستین برگردانهای قرآن تلقی می­شود اولین بار در سال 1911 به چاپ رسید. ویرایش جدیدی از این ترجمه در سال 1916 در هند نشر یافت و ویراست چهارم این اثر نیز در سال 1955 منتشر گشت. این ترجمه نیز به منظور مقابله با گروه های تبشیری صورت گرفته است و مترجم آن سعی نموده حقانیت قرآن و برتری آن را با ارائه دلایل مختلف به اثبات برساند (زومر، 1912: 84-82). این اثر در سال 1912 و 1955 مورد تجدید نظر واقع­شد. ترجمه حاوی استنادات زیادی به کتاب مقدس مسیحیان می باشد که به منظور انجام مقایسه­هایی بین قرآن و کتاب مقدس و نشان دادن برتری کلام الهی استفاده شده است. این ترجمه را نیز می­توان در ردیف ترجمه­هایی مانند ترجمه­های محمد عبدالحکیم خان (1905)، و میرزا حیرت دهلوی (1912) قرار داد که عمدتاً هدفشان پاسخ به اتهامات و انتقادات مسیحیان از قرآن کریم و شخصیتهای اسلامی بوده است. آخرین ویراست از ترجمه آن تحت عنوانThe Koran: A New Translation from the Original یک سال قبل از د­رگذشت مترجم آن صورت گرفت. میرزا ابوالفضل یکی از مترجمان شیعی قرآن (1956-1865) از اهالی بنگلادش بود که بعدها به هند مهاجرت کرد. حیرت دهلوی نیز از دیگر پیشتازان عرصه ترجمه قرآن به انگلیسی در شبه قاره به شمار می رود . ترجمه وی نخستین بار در سال (1912) منتشر شد. زبان این ترجمه بسیار ضعیف است. این ترجمه در سال 1930 به صورت سه مجلد در یک جلد تجدید چاپ گردید. هدف این ترجمه نیز پاسخ دادن به منتقدان مسیحی اسلام بوده است، ولی عملاً این کار به صورت ضعیفی در ترجمه مورد نظر صورت گرفته و با توجه به آنچه که در این ترجمه آمده، این ادعا محقق نشده است. حیرت دهلوی قصد داشت تا تفسیری را همراه با این ترجمه منتشر نماید ولی هرگز موفق به این کار نشد. جلد اول و دوم این ترجمه در سال 1916 تحت عنوان The Koran, prepared by various Oriental learned scholars and edited by Mirza Hairat در دهلی چاپ شد و در سال 1930 بار دیگر نیز به چاپ رسید. یکی از دلایل تولید و ازدیاد این ترجمه­ها، رقابتهای موجود میان فرق مختلف در پاکستان و در صدر آنان قادیانیه و بریلویه و دیگر گروههای سنتگرا می­باشد. از میان گروه­هایی که بیشترین سهم را در ترجمه قرآن به انگلیسی داشته است می توان به قادیانه یا احمدیه اشاره کرد. این گروه در قرن نوزدهم و در سال 1889 توسط میرزا غلام احمد (1908-1835) در هندوستان استعماری پایه گذاری شد (کامپو، 2009: 23). گروه مذکور در سال 1914 به دو دسته قادیانی و لاهوری تقسیم شدند و ادعا دارند که غلام احمد قادیانی پیامبر و مسیح موعود بوده است. به طور کلی، دسته دوم فرقه  بریلویه نسبت به دسته اول آن معتدل­تر می­باشند. در سال 1974 قادیانیان رسماً با الحاق متممی به قانون اساسی پاکستان توسط علمای اهل سنت غیر مسلمان دانسته شدند. این فرقه توسط استعمار انگلیس با هدف تعطیل جهاد در هندوستان استعماری ایجاد شد. لازم به ذکر است که پیروان این فرقه علی رغم اعتقادات انحرافی­­شان دربارۀ خاتمیت و موارد دیگر از فعالترین گروه ها در امر ترجمه قرآن بوده اند به طوری که طبق آمار وبگاه این گروه آنان تاکنون 73 ترجمه از قرآن انجام داده­اند. در نوشتار حاضر حدود هشت ترجمه که توسط پیروان این گروه به انگلیسی صورت گرفته معرفی و بررسی شده است. نیز از دیگر فرقه­های موجود در پاکستان بریلویان می­باشند. این فرقه نیز در دوران استعمار بریتانیا توسط احمد رضا خان (1921-1856) در هند استعماری پایه گذاری شد. احمد رضا خان که خود را عبدالمصطفی نام گذاری کرده بود در قریه بریلی ولایت اتراپرادیش متولد شد و نزد میرزا غلام قادر بیگ برادر غلام احمد قادیانی به تحصیل پرداخت. پیروان این فرقه حنفی مذهب­اند ولی عقاید زیادی را از بودائیان، مسیحیان، هندوها و صوفیه اقتباس کرده­اند. این فرقه اختلافات شدیدی با دیوبندیان دارد و از ویژگیهای رهبر این گروه تکفیر سریع دیگران می­باشد. احمد (ر.ک احمد، 1366: 62-61) به نقل از ندوی می­نویسد که رهبر این گروه صد رساله در رد و تکفیر دیگر گروه­های اسلامی نوشته­است. از میان اهل تصوف، این فرقه بیشتر ریشه در اندیشه­های طریقت قادری دارد. پیروان این فرقه نیز دو ترجمه از قرآن به انگلیسی انجام داده­اند که در ادامه جستار حاضر کاویده شده­اند. یکی دیگر از ترجمه­هایی که در قرن بیستم در شبه قاره صورت گرفت، ترجمه­ای است که انجمن ترقی اسلام (1915) در هند آن را انجام داد. این ترجمه که نکات تفسیری را نیز در بر می­گیرد تحت حمایت بشیر الدین محمود احمد از خلفای احمدی انجام شده است. وی فرزند غلام احمد قادیانی بود و در زمان وی احمدیه به دو دسته احمدیه و لاهوری تقسیم گردید (کامپو، 2009: 24-20). از میان تاثیر گذارترین ترجمه های قرآن می توان به ترجمه مولوی محمد علی (1917) اشاره کرد. از سال 1917 تا سال 1973 حداقل بیست چاپ جدید از این ترجمه به عمل آمد. این ترجمه نیز توسط یکی از رهبران احمدیه انجام شد. پس از انشقاق صورت گرفته در فرقه احمدیه آنها به دو دسته تقسیم شدند. رهبر گروه لاهوری محمد علی مترجم اخیر قرآن بود. ویراست دوم این اثر در سال 1920، و ویراست سوم آن در سال 1935به انجام رسید. چهارمین ویراست این برگردان در سال 1951 و به همین ترتیب، چاپ پنجم آن نیز در سال 1963 صورت پذیرفت. این ترجمه در سال 1928 و 1948 نیز با متن عربی به چاپ رسید. مترجم این اثر در چندین جا آیاتی را دربارۀ حضرت مسیح (ع)، معجزات حضرت موسی (ع)، و فرشتگان تحریف کرده است (قدوایی،1987: 5). با این حال، این ترجمه از تاثیرگذارترین ترجمه ها در قرن بیستم به شمار می رود و برخی از ترجمه­های بعدی قرآن از آن متاثر بوده اند (ر.ک. اختر، 2013). چاپ جدیدی از این ترجمه تحت عنوان English Translation of the Holy Qur’an همراه با نکات توضیحی برگرفته از ترجمه و تفسیر قرآن مولانا محمد علی و بدون متن عربی توسط زاهد عزیز انجام گرفته و در بریتانیا به چاپ رسیده است. ویراست جدید این اثر شامل یک پیشگفتار، و مقدمه­ای در شش بخش دربارۀ زندگانی پیامبر اسلام (ص)، قرآن و تقسیم بندی آن، رابطه قرآن با کتب پیشین، دیدگاه آزاداندیشانه قرآن دربارۀ سایر ادیان، جایگاه زن در اسلام، و اصالت متن قرآن است. این ترجمه همچنین شامل خلاصه­ای از مباحث موجود در قرآن در سه صفحه و توضیحاتی کلیدی بر ترجمه حاضر  نیز می­شود. در برگردان حاضر از قرآن ابتدا مقدمه­ای بر هر سوره ارائه شده است و سپس در زیر آیات توضیحات تفسیری برای هر یک از آنها و واژگان مربوطه ذکر گردیده است. نهایتاً، این ترجمه ترانویسی و نیز نمایه­ای از کلمات عربی در پایان ارائه داده است. با اینکه ترجمه حاضر به لحاظ زبانی به روز شده است، ولی این ترجمه حاوی اعتقادات فرقه قادیانیه است. برای مثال، در صفحه 528 آن در شرح آیه 40 سوره احزاب دقیقاً آنچه را که دربارۀ عدم ختم نبوت مورد اعتقاد قادیانیه می­باشد، می­توان مشاهده نمود:

 […] The office of the prophet was only necessary to guide people, either by giving them a law or by removing the imperfections of a previously existing law, or by giving certain new directions to meet the requirements of the time or place. Hence prophets were constantly raised. But through the Holy Prophet a perfect law was given, suiting the requirements of all ages and all countries, and this law was guarded against all corruption, and the office of the prophet was therefore no more required. But this did not mean that the Divine favours bestowed on His chosen servants were to be denied to the chosen ones among the Muslims. The highest of these favours is Divine inspiration, and it is recognized by Islam that the Divine Being speaks to His chosen ones now as He spoke in the past, but such people are not prophets in the real sense of the word (Ali, 2010: 528)

منصب پیامبری صرفاً برای هدایت مردم و ارائه قانون به آنها و یا رفع نواقص قانونی که پیش از آمدن آنان وجود داشته است و یا برای ارائه راهنمایی های جدید و همگام شدن با نیازهای زمان و مکانی خاص مورد نیاز بود. به همین دلیل، پیامبران به صورت مداوم فرستاده می­شدند. ولی، اگر چه به پیامبر اسلام (ص) قانون کاملی اعطا شده بود که با نیازهای همه زمانها و کشورها سازگاری داشت، و این قانون نیز از هر نوع فساد و انحرافی محفوظ بود و دیگر به پیامبری نیاز نبود، ولی این امر به معنی تکذیب فیوضات الهی واصله به بندگان برگزیده الهی نمی­باشد. برترین این فیوضات، وحی الهی است و اسلام این مسئله را که خداوند با بندگان برگزیده­اش صحبت می کند به رسمیت می شناسد همانطوری که خدا در گذشته با افرادی صحبت می­کرد ولی این افراد به معنی واقعی کلمه پیامبر نمی باشند (علی، 2010، 528).

با وجود  اعتقادات انحرافی از سوی این مترجم، وی در مواردی در دفاع ازآرایش سوره­های قرآن و حفظ آن به ترتیب موجود اظهار می­دارد که چینش سوره­ها در زمان حیات پیامبر (ص) و تحت نظر وی انجام شده بود (همان، xxix). در دایره المعارف ادبیات عرب تا پایان بنی امیه ویراست بیستون (Beeston) و همکارانش، صفحه 510 تنها به ذکر نام یک ترجمه تحت عنوانAn English version of the Holy Quran in verse  نگارش رحمان (1926) اشاره شده است و مطالب بیشتری از آن در دسترس نیست. پس از این ترجمه می توان به اثر الحاج غلام سرور اشاره کرد که بنابر گفته یوسف علی در سال 1929 در لاهور به چاپ رسیده است. این ترجمه اولین بار در سال 1920 در سنگاپور به چاپ رسید. ترجمه شامل نقد بر ترجمه­های سیل، رادول، پالمر و محمد علی نیز می­شود. احتمال می رود که مترجم این اثر قادیانی بوده است (ر.ک. قدوایی: 1988).  این ترجمه در سال 1973 نیز در کراچی بار دیگر به چاپ رسید.از اولین ترجمه­های قرآن توسط مترجمی شیعی می­توان به ترجمه حسین (1936) اشاره کرد. این ترجمه توسط بادشاه حسین صورت گرفته است و تفسیر آیات را نیز شامل می­شود. قسمت اول این ترجمه در لکنو تحت نظر موید الواعظین در سال 1931 چاپ گردید که شامل سوره حمد و بقره و تفسیر آن می­شد. قسمت دوم از این ترجمه نیز که شامل برخی سوره­های دیگر قرآن می­شود نیز به چاپ رسیده است و سومین قسمت آن با اینکه در دست نگارش بوده است ولی هیچ وقت چاپ نشد. این ترجمه که در سال 1936 نیز چاپ شد اولین ترجمه قرآن از مترجمی شیعی با حواشی و بدون متن عربی است که به صورت دو جلدی تا آیه 120 سوره مائده را در بر می گیرد.یکی از معروفترین ترجمه­ها­ی قرآن به انگلیسی در جهان ترجمه یوسف علی (1934) است. از سال 1934 تا 1980 سی و یک چاپ مختلف از این ترجمه صورت گرفته است (بینارک و دیگران، 1986: 73-64). یوسف علی (1952-1872) در بمبئی هند به دنیا آمد، ترجمه وی از قرآن یکی از مشهورترین ترجمه­های انگلیسی قرآن است. وی یک کارمند دولتی بود و هیچ گونه پیشینه ای در زمینه آموزه­های اسلامی سنتی نداشته است. نظریات وی در مورد فرشتگان، جن، چند همسری در اسلام، و بهشت و جهنم تحت تاثیر قضاوتهای شبه خردگرایانه آن زمان قرار­گرفته­است (قدوایی، 1987: 3). تاکید بیش از حد وی بر باطنیات در ترجمه­اش تا حدی موجب تحریف در جهان بینی قرآنی شده است. یکی از مشکل سازترین قسمتهای ترجمه وی زیرنویسهای آن است که وی هیچ تلاشی برای انطباق آنها با بافت موجود نکرده است. از دیگر مسائلی که در ترجمه وی نمود دارد اندیشه­های ضد-سامی است. این مسئله ناشی از بافت زمانی آن دوره می باشد که در آن خصومت اعراب بر ضد صهیونیستها در حال افزایش بوده است. از سوی دیگر، به دلیل اینکه اندیشه­های ضد سامی در آن دوره چندان مورد توجه نبوده­اند، وی در برخی قسمتها ترجمه­اش را به جدلی علیه یهودیان تبدیل کرده است. با اینکه ترجمه وی در بخشهایی به دیگر نویسی (paraphrase) پهلو می­زند، ولی این برگردان توانسته است به میزان قابل قبولی معنای متن اصلی را حفظ کند. یوسف علی را می توان در زمرۀ یکی از مترجمانی دانست که تسلط وی به انگلیسی بسیار بالا بوده و این امر به وضوح در ترجمه وی قابل مشاهده است. ترجمه وی از قرآن به طور گسترده­ای توسط دولت سعودی مورد انتشار قرار گرفت. این ترجمه در سال 1989 با همکاری شرکت بانکی الرجحی با هدف انطباق با اعتقادات رایج در عربستان مورد بازنگری قرار گرفت (محمد، 2005: 60). با این حال، به دلیل باقی بودن اندیشه­های ضد یهودی در ترجمه وی در سال 2002 برخی از مدارس محلی لس آنجلس استفاده از این ترجمه را در مدرسه ممنوع­نمودند. این ترجمه با ویرایش دو جلدی در سال 1937 و 1938 توسط انتشارات محمد اشرف چاپ شد. چاپ سوم این اثر در سال 1938 صورت گرفت. مجموعه دو جلدی و سه جلدی این اثر چندین بار در واشنگتن (1946)، و نیویورک توسط انجمن دانشجویان مسلمان کانادا و آمریکا (Muslim Student Association of the U.S.A and Canada) چاپ شد. این ترجمه همچنین با مقدمه ابوالعلی مودودی در سالهای 1975 ، 1964،1947، 1957، 1967، 1969و 1973 در لاهور، در سال 1978 و 1979 در دهلی، در 1965 در بیروت و در سال 1978 در لیسستر (Leicester) توسط بنیاد اسلامی (Islamic Foundation) به چاپ رسید. چاپ دوم این اثر توسط انتشارات Kitab Bhavan تحت عنوان The Meanings of Illustrious Qur’anصورت گرفت. این ناشر بار دیگر در سال 1996 نیز ترجمه یوسف علی را تحت عنوان TheMeanings of the Holy Qur’an چاپ نمود. به طور کلی 46 چاپ مختلف از ترجمه یوسف علی صورت گرفته است که برخی بدون متن عربی می باشند. ترجمه وفادار دیگری که از قرآن صورت گرفته ترجمه دریابادی (1941) است. دریابادی (1977-1892) از نویسندگان مسلمان شبه قاره و مفسر قرآن بود. این ترجمه و تفسیر از روی متن عربی قرآن صورت گرفته است و شامل توضیحات دستوری، واژگانی، تاریخی، جغرافیایی، آخرت شناسی و نکاتی ضمنی دربارۀ دین­شناسی تطبیقی می­گردد. از سال 1941 تا 1957 حداقل چهار ویراست از این ترجمه منتشر شد. ویراست کامل این اثر در سال 1956 نشر شد و در 1971 دوباره چاپ گردید. ترجمه دریابادی را می­توان ترجمه ای وفادار دانست. با این وجود، ترجمه وی چندان شناخته شده نمی­باشد. او ترجمه و تفسیری هزار و دویست صفحه­ای به زبان اردو با عنوان تفسیر ماجدی بر قرآن دارد که بین سالهای 1943 تا 1945 نگاشت و ترجمه­اش را به انگلیسی همزمان با آن شروع کرد. ترجمه انگلیسی وی شامل مقدمه­ای نیز می­شود که سید ابوالحسن ندوی به رشته تحریر در آورده است. چاپ چهارم این اثر بین سالهای 1981 تا 1985 منتشر شد. زبان ترجمه دریابادی به انگلیسی کهن می­باشد و به زبان ترجمه پیکتال نزدیک است. برای مثال به وضوح می­توان در آن واژگانی چون thee وthou را دید که بیشتر در متون کهن به کار می­روند. تحلیل هایی که وی در باب انجیل انجام داده بسیار عمیق و حاکی از تسلط او به مطالعات انتقادی بین ادیان است. او با دلایلی بسیار قوی در ترجمه اش علت برتری قرآن را بر سایر کتب نشان داده و در تفسیر و ترجمه خود به بهترین شکل به معرفی اسلام پرداخته است. ترجمه و تفسیر انگلیسی وی همچنین در سال 2012 در لکنو توسط آکادمی تحقیقات و انتشارات اسلامی (Academy of Islamic Research and Publication) نیز به چاپ رسید. ترجمه دریابادی پیشگفتاری دارد که وی در آن با ظرافت و دقت بسیار بالایی به بیان برخی از مسائل و مشکلات موجود در ترجمه قرآن می پردازد (دریابادی، 1941: i-viii ). مقدمه شیخ ابوالحسن ندوی بر آن به بیان جنبه­های اعجاز قرآن و سندیت قرآن پرداخته و نیز مسئله استشراق و مستشرقین را به بحث می­گذارد. ندوی (دریابادی، 1941: xii-xvii) برترین ویژگی­های تفسیر و ترجمه دریابادی را موارد زیر بر شمرده است:

-اسامی افراد و نام های جغرافیایی به دقت  در آن توضیح داده شده است.

-او به نیکی توانسته برتری نظام اجتماعی اسلام برا بر مبنای تجربه بشری و مطالعات انسان شناختی نشان دهد.

-به چالش های یهود و نصاری پاسخ مستدلی داده است.

-او معادل های دقیق واژگانی استفاده کرده  وبه خطاهای مترجمان دیگر اشاره نموده است.

-ترجمه آیات به صورت اصطلاحی انجام گرفته و در زیر نویس نیز به ترجمه تحت اللفظی آنها ارائه شده است.

ندوی  بر همین مبنا ترجمه وی را قابل اعتمادترین ترجمه از میان ترجمه­ها و تفاسیر مختلف انگلیسی تا آن زمان به حساب می آورد.پس از درگذشت حکیم نورالدین (1914-1841)، بشیر الدین محمود احمد (1965-1889) دومین جانشین وی شد. محمود احمد در شورای عالی احمدیه (صدر انجمن احمدیه) که توسط غلام احمد بنیان گذاری شده بود، اصلاحاتی صورت داد و آن را به بخشهای مختلفی مانند آموزش، خرانه­داری و غیره تقسیم­کرد (http://www.alislam.org). این شورا در سه قسمت و در چهار مجلد ترجمه ای را در سال 1947 منتشر نمود. چاپ اول این ترجمه (1947) در قادیان تحت حمایت میرزا بشیر الدین محمود احمد انجام گرفت. در سال 1964 دومین چاپ این اثر در ربوه انجام شد. ویراست جدید ترجمه مورد نظر توسط شرکت انتشاراتی متون مذهبی و مطالعات شرق (Corporation and Religious Publishing Oriental) چاپ شده است. از دیگر ترجمه­های قرآن که در سکندرآباد هند به چاپ رسیده است ترجمه فاضل چینوی (1954) است. از این ترجمه اطلاعات زیادی در دست نیست. قدر مسلم این است که این اثر شامل ترجمه و تفسیر انگلیسی و متن عربی قرآن می­شود.  ترجمه پیر صلاح الدین از قرآن به سال 1960 انجام شد. این ترجمه نیز ترجمه­ای دیگر از پیروان فرقه قادیانیه می باشد که دوبار ویرایش شده است. ترجمه ای است بسیار روان و خوانا که در آن مترجم برای روشن کردن ابهامات در برخی از آیات از تفاسیر سنتی استفاده و در پاورقی به منبع مورد استفاده اشاره نموده است. هاشم امیر علی (1961) از دیگر مترجمان قرآن به انگلیسی در دهه شصت میلادی از شاگردان میرزا ابوالفضل است. وی در ترجمه­اش ترتیب سوره­های قرآن را عوض نموده و به منظور حفظ وحدت موضوعی قرآن را به پنج بخش مختلف تقسیم کرده است. علی رغم  وجود چنین تغییرات این ترجمه بسیار روان است. ترجمه وی در سال 1971 تحت عنوان The Message of the Qur'an: Presented in Perspective. به چاپ رسید. این عنوان نشان دهندۀ چینش جدید او از ترجمه­های قرآن می­باشد. اولین بار ترجمه علی احمد خان جالندهری نیز در سال 1962 منتشر شد. این ترجمه در سال 1963 دوباره چاپ شد و در سال 1978 ویراست جدیدی از آن صورت گرفت. این مجموعه یازده قسمت دارد و علی رغم ادعای مترجم آن مبنی بر اینکه "پس از قرنها ترجمه­ای درست و آسان از قرآن" ارائه داده است، زبان آن بسیار ضعیف است. ترجمه حاضر شامل تفسیر و ضمیمه­ای طولانی می­شود و متن عربی ندارد. در سال 1964 سه ترجمه انگلیسی دیگر در شبه قاره صورت گرفت؛ ترجمه انگلیسی محمد اشفق احمد (1964)، میر­احمد علی (1964) و ترجمه خادم رحمان نوری (1964). ترجمه اشفق احمد (1964) برگردانی از ترجمه اردو و تفسیر شیخ الهند مولانا محمود حسن و علامه شبیر احمد عثمانی به حساب می آید. ترجمه انگلیسی این اثر توسط محمد اشفق احمد در کراچی و سپس در سال 1992 در دهلی به چاپ رسید.

  یکی دیگر از ترجمه های شیعی قرآن کریم در شبه قاره از آن  میر احمد­علی (1964) است که بیانگر دیدگاههای اهل بیت (ع) دربارۀ آیات قرآن بوده و شامل توضیحات آیت الله آقا حاجی میرزا مهدی پویا یزدی در مورد جنبه­های فلسفی برخی از آیات می­شود. این ترجمه در همان سال توسط محمد خلیل شیرازی از کراچی و در سال 1975 توسط اتحادیه پیر محمد ابراهیم (Peer Mohammad Ebrahim Trust) به چاپ­رسید که شامل مقدمه­ای بر ترجمه­های پیشین قرآن و ترجمه دعای کمیل نیز می گردد. آخرین ترجمه­ای که در سال 1964 در شبه قاره به انگلیسی صورت گرفته است برگردان خادم رحمان نوری می­باشد. ترجمه حاضر ترجمه­ی قادیانی دیگری از قرآن است و در برخی از قسمتهای ترجمه وی می­توان گرایشهایی را به سمت صوفیه و احمدیه نیز مشاهده نمود. این ترجمه هم با متن عربی و هم بدون آن موجود می­باشد و طبق آنچه در زیرعنوان آن آمده "بسیار تحت الفظی و یکدست بوده و به همراه تفاسیر علمی اصیل، نمایه ای منحصر به فرد و 25000 تفسیر درون متنی که در کمانک آمده" به دست می دهد. این ترجمه توسط ظهور الحق ویراستاری شده است. یکی دیگر از ترجمه های قرآن توسط شیر علی (1965) انجام گرفت. این اثر  از ترجمه های رسمی فرقه  قادیانی است که صراحتاً عقاید این فرقه را در ترجمه داخل گردانیده و آیات بسیاری از قرآن را تحریف نموده است. نوع ترجمه آن شباهت زیادی به ترجمه مولانا محمد علی دارد و احتمالاً الگوی مترجم حاضر در ترجمه اش بوده است. این ترجمه در ربوه توسط شرکت انتشاراتی متون مذهبی و مطالعات شرقی نیز چاپ شده است. رگه­هایی از اعتقادات قادیانیه را می­توان در ترجمه شیر علی نیز مشاهده کرد. برای مثال او آیه 4 سوره بقره را اینگونه ترجمه کرده است:

وَالَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِمَا أُنزِلَ إِلَیْکَ وَمَا أُنزِلَ مِن قَبْلِکَ وَبِالْآخِرَةِ هُمْ یُوقِنُونَ ﴿البقرة: ٤﴾                                     

 And who believe in that which has been revealed to thee, and that which was revealed before thee, and they have firm faith in what is yet to come.

ترجمه تحت الفظی برگردان انگلیسی شیر علی بدین صورت است:"و آنهایی که ایمان می آورند به آنچه بر تو نازل شده و آنچه قبل از تو نازل شده و به آنچه که در آینده خواهد آمد ایمان دارند". در متن انگلیسی کلمه “yet” ایرانیک شده و به نوعی بر همین موضوع تاکید دارد چرا که پیروان این فرقه مدعی اند که غلام احمد  نبی و مسیح موعود است و بر وی وحی می شود (ر.ک. بادپا، 1389: 38). این گروه باور دارند که عیسی (ع) بر روی صلیب از دنیا نرفت بلکه بیهوش شد و پس از پایین آورده شدن از صلیب و بهبودی اش به هند رفت و در سن 120 سالگی به مرگ طبیعی در شهر سرینگر وفات یافت. لذا این گروه بازگشت عیسی را قبول نداشته و آیات مربوط به آن را به نفع غلام احمد تاویل می نمایند و معتقدند بازگشت مسیح همان بازگشت غلام احمد است که نقش معنویش شباهتی خاصی به نقش حضرت مسیح در آن دوران دارد. به همین دلیل در ترجمه شیر علی زیر نویسی طولانی در رد زنده بودن حضرت مسیح در ذیل آیه 157 و 158 سوره نساء آورده شده است (ر.ک. علی، 109). شیر علی آیه 159 سوره نساء را نیز با تحریفاتی به صورت زیر ترجمه نموده است:

       وَإِن مِّنْ أَهْلِ الْکِتَابِ إِلَّا لَیُؤْمِنَنَّ بِهِ قَبْلَ مَوْتِهِ وَیَوْمَ الْقِیَامَةِ یَکُونُ عَلَیْهِمْ شَهِیدًا ﴿النساء: ١٥٩﴾

And there is none among the People of the Book but will believe in it before his death; and on the day of resurrection, he (Jesus) shall be a witness against them.

همان طور که ملاحظه می شود مترجم انگلیسی به جای اینکه صراحتاً از ضمیر “he” برای اشاره به ضمیر "ه" در "لَیُؤْمِنَنَّ بِهِ" استفاده کند از ضمیر "it"  استفاده کرده است تا مسئله ایمان اهل کتاب به حضرت مسیح را قبل از فوت کمرنگ نماید. وی در ادامه (همان، 111) در پانویس به توضیح این آیه و تفاسیر مختلفی که از آن شده است اشاره می­کند و نهایتاً نتیجه می­گیرد که عیسی در دوران حیات خود به سوی قبایل گمشدۀ بنی اسرائیل هجرت کرده و پیام خود را به هر دوازده گروه بنی اسرائیل رسانیده است. این در حالی است که طبق نظر مکارم شیرازی (تفسیر نمونه، 1374، جلد 4: 204 و 205) آیه به دو مطلب اشاره می کند: هیچ­کس از اهل کتاب نیست مگر اینکه به مسیح (علیه‏السلام‏) پیش از مرگ خود ایمان مى‏آورد یا اینکه "وَإِن مِّنْ أَهْلِ الْکِتَابِ إِلَّا لَیُؤْمِنَنَّ بِهِ قَبْلَ مَوْتِهِ" و آن هنگامى است که انسان در آستانه مرگ قرار می­گیرد و ارتباط او بااین جهان ضعیف و با جهان بعد از مرگ قوى مى‏گردد، پرده‏ها از برابر چشم او کنار مى‏رود، و بسیارى از حقایق را مى‏بیند، و نسبت به آن آگاهى مى‏یابد. تفسیر دوم این است که تمام اهل کتاب به حضرت مسیح (علیه‏السلام‏) پیش از مرگ او ایمان مى‏آورند؛ یهودیان او را به نبوت مى‏پذیرند و مسیحیان دست از الوهیت او می­کشند و این به هنگامى است که مسیح (علیه‏السلام‏) طبق روایات اسلامى در آخر الزمان ظهور می­کند. یک سال پس از ترجمه شیر علی، ترجمه طارق و گیلانی (1966) بدون متن عربی چاپ شد. زبان این ترجمه ضعیف و شامل تفاسیری به صورت زیرنویس است.  ابولعلی مودودی (1903-1979) روزنامه­نگار، فیلسوف سیاسی مسلمان و بنیانگذار جماعت اسلامی می باشد که یکی از برجسته ترین آثارش یعنی تفسیر اردوی او تحت عنوان تفهیم القرآن (1949) در مدت غریب به سی سال نگاشته شد. ترجمه این اثر به انگلیسی توسط محمد اکبر انجام گرفته است. این اثر به خوبی وقایع قرآنی را در بافت تاریخی آن بررسی نموده و ارتباط آن را با مسائل و مشکلات دنیای معاصر به طور منطقی و روشن برقرار می­سازد. محمد اکبر (1970) در مقدمه ترجمه انگلیسی­اش از اثر مودودی دربارۀ شیوه ترجمه آن اینچنین می نویسد:

هدف اصلی این اثر تسهیل فهم واضح معانی قرآن برای مخاطب انگلیسی زبان و تاثیرگذاری بر ذهن آنها و رسیدن به تاثیر برابر می­باشد. برای رسیدن به این هدف دو رویه در پیش گرفته شده است که یکی از آنها دوری جستن از ترجمه تحت الفظی و مسئله دوم اینکه هر جا که لازم بوده نکات توضیحی به آن افزوده شده است (اکبر، 1970: 1). این مطلب یادآور نظریه تاثیر معادل (equivalent effect) بر روی مخاطب می باشد که توسط نایدا مطرح شده است. طبق این اصل ترجمه باید تاثیری برابر با تاثیر متن اصلی بر مخاطبانش داشته باشد (نایدا ، 1964: 164). اکبر (1970: 2) در مقدمه­اش بر ترجمه اظهار می­دارد که وی ترجمه­ای آزاد و تفسیرگونه ارائه داده چرا که برگردانهای لفظ به لفظ زیادی توسط دیگران صورت گرفته است و دیگر اینکه ترجمه تحت الفظی نمی­تواند هدف اثر حاضر را برآورده نماید و بیشتر فهم را مختل می­سازد. ترجمه انگلیسی روان تر و قابل فهم تری از این اثر از سال 1988 تا (2006) توسط ظفر اسحاق انصاری در لندن تحت عنوان TowardsUnderstanding Qur’an انجام شد که چندین باردر لیسستر (Leicester) به چاپ رسید. به دلیل اینکه هدف حزب جماعت اسلامی انطباق حیات مسلمانان با شریعت اسلامی و مبارزه با گروههای سکولار بود، و به دلیل اینکه اصلاح نظام سیاسی و اجتماعی و مبارزه با سیطره و تسلط غرب از برنامه های آن بوده، نمی­توان تولید ترجمه وی را از قرآن بی تاثیر از این مساله دانست. در سال 1969 دو ترجمه از قرآن در شبه قاره صورت گرفت. یکی از این ترجمه­ها، ترجمه لطیف (1969) بود. این ترجمه شامل متن عربی، نویسه گردانی (transliteration) با خط رومن توسط محمد عبدالحلیم الیاسی و ترجمه اردوی مولانا فاتح محمد­خان جلندری است. ویراست دوم این ترجمه در سال 1993 توسط شرکت کتاب هوسامی (Husami Book Depot) تجدید چاپ شده­است. دیگر ترجمه­ای که در سال 1969 صورت گرفت ترجمه ملک غلام فرید بود. این ترجمه و تفسیر بر مبنای ترجمه اردوی میرزا بشیرالدین محمود احمد، دومین خلیفه جماعت احمدی و با حمایت میرزا ناصر احمد سومین خلیفه احمدیه به انجام رسیده است. تاکنون دو ویراست از این ترجمه صورت گرفته است. قسمتهایی از این اثر در سال 1962 نیز پیش از چاپ کامل آن در ربوه منتشر شد. این ترجمه در سال 2006 نیز با عنوان The Holy Quran: Arabic Text with English Translation and ShortCommentary در لندن توسط انتشارات بین المللی اسلام (Islam International Publications) به چاپ رسید. ترجمه وی دیباچه کوتاهی نیز دارد که در آن به بیان مسائل پیش از اسلام، ظهور آن و شرح کوتاهی بر سیره و فتوحات اسلامی می پردازد. قابل ذکر است که همچون دیگر ترجمه های قادیانیان، ترجمه حاضر نیز تجلی گاه انحرافات عقیدتی این گروه است. در سال 1962 بشیر الدین محمود احمد وی را مامور به نگارش تفسیری بر قرآن نمود.  این تفسیر پنج جلدی بالغ بر 3000  صفحه دارد و حاوی اعتقادات ضاله قادیانیه دربارۀ حضرت مسیح است. برای نمونه در صفحات 583 تا 584 به بیان خلاصه­ای از تفسیر آیه 157 سوره نساء پرداخته و در ضمن آن آیات انجیل را هم در این باره بیان می نماید و در نهایت چنین می نویسد:

او برای مستند ساختن ادعای خود در ادامه برخی از منابع را نیز معرفی می­نماید. صدیقی (1975) مترجم دیگر قرآن است که در دهه هفتاد میلادی دست به ترجمه قرآن زد. چاپ دوم این ترجمه در سال 1976 و چاپ سوم آن در سال 1977 صورت گرفت. تنها هشت جزء از سی جزء قرآن پیش از مرگ صدیقی به چاپ رسید. ترجمه وی شبیه به ترجمه محمد اسد (1980) و ترجمه­ای عقلگرایانه از قرآن است که در آن از بسیاری از آیات برگردانی خردپسندانه صورت گرفته است. به عبارت دیگر، وی در ترجمه­اش در مواردی سعی در اضافه نمودن توجیهات عقلانی نموده است. ترجمه دیگری از قرآن به قلم احمد علی، شاعر، رمان نویس، مترجم و منتقد و سیاست مدار هندی، در سال 1984 در دهلی توسط  انتشارات دانشگاه آکسفورد چاپ شد. این ترجمه در سال 1986 نیز به وسیله انتشارات اکرش چاپ شده است. ترجمه وی به زبان انگلیسی معاصر انجام گرفته است و شامل متن عربی نیز می­شود. در برخی از قسمتهای این ترجمه نمود نادرستی از اسلام ارائه شده است.این ترجمه، همانطور که عنوانش نشان می­دهد بسیار روان و شیواست. علی رغم اینکه وی در مقدمه ترجمه­اش تا جایی که محدودیتهای زبان مقصد اجازه دهد آن را وفادار می داند (علی، 8) با این وجود، در برگردان خویش دست به تاویلاتی زده که در سنت تفسیری قرآن موجود نمی­باشد. برای نمونه، وی در ترجمه آیه 54 سوره بقره اینچنین می نویسد:

وَإِذْ قَالَ مُوسَىٰ لِقَوْمِهِ یَا قَوْمِ إِنَّکُمْ ظَلَمْتُمْ أَنفُسَکُم بِاتِّخَاذِکُمُ الْعِجْلَ فَتُوبُوا إِلَىٰ بَارِئِکُمْ فَاقْتُلُوا أَنفُسَکُمْ ذَٰلِکُمْ خَیْرٌ لَّکُمْ عِندَ بَارِئِکُمْ فَتَابَ عَلَیْکُمْ إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِیمُ ﴿البقرة: ٥٤﴾

Remember, Moses said: "My people, by taking this calf you have done yourselves harm, so now turn to your Creator in repentance, and kill your pride, which is better with your Lord." And (the Lord) softened towards you, for He is all-forgiving and merciful.        

وی معادل "فَاقْتُلُوا أَنفُسَکُم" را در ترجمه­اش "kill your pride" قرار می­دهد که به معنی "غرورتان را بکشید" است( مکارم شیرازی،260:1374-255). با این حال، چنین تاویلی از این قسمت از آیه مورد نظر قابل توجیه نمی باشد. با وجود این، به لحاظ سلاست و روانی می­توان برای این ترجمه جایگاه بالایی را متصورشد این ترجمه نمایه­ای موضوعی و اسامی خاص نیز دارد و در سال 2001 مورد بازنگری واقع شده است. غلام احمد پرویز از دیگر پژوهشگران اسلامی شبه قاره است که در سال 1903 در باتالا (Batala) در منطقه گورداسپور (Gurdaspur) به دنیا آمد. دیگر از ترجمه های انگلیسی قرآن، ترجمه انگلیسی کتاب اردوی سه جلدی وی یعنی مفهوم القرآن (1961) با عنوان Quran Exposition of the Holy  است که در برگیرنده ترجمه و تفسیر قرآن می شود. قابل ذکر است که وی ترجمه این اثر را تا سوره کهف خودش تا سال 1983 انجام داده است. ترجمه مذکور که تا سوره کهف بود در سال 1987 چاپ گردید. بعدها به دلیل کسالت ، کار ترجمه اثر وی توسط حبیب الرحمن، بازرس پلیس پنجاب، و با موافقت انتشارات طلوع اسلام ادامه پیدا کرد. این اثر همانگونه که از نام آن پیداست بیشتر بیان معانی قرآن است تا ترجمه آن و تفسیر  کلام الهی تلقی می شود. اثر حاضر شامل مقدمه­ای 26 صفحه ای دربارۀ مسائلی از قبیل تاریخ و تمدن بشری و مشکلات آن، هدایت الهی، وحی، ارادۀ بشری، جامعه ایده آل، اوضاع زمان نزول قرآن، ترجمه قرآن و دیدگاه­های سنتی موجود دربارۀ آن و ... می­شود. این تفسیر 1229 صفحه­ای، شامل واژه نامه اسامی خاص و اصطلاحات قرآنی، کتابنامه و منابع مورد استفاده در آن نیز میگردد. زبان ترجمه و تفسیر در آن روان و به انگلیسی معیار است. از دیگر ترجمه­هایی که در دهه هشتاد میلادی در شبه قاره صورت گرفت می­توان به ترجمه شاه فرید الحق اشاره کرد. این ترجمه در بمبئی چاپ شد. ترجمه حاضر در سال 1988 از روی ترجمه اردوی رضا خان بریلوی با عنوان کنز الایمان چاپ شده است و تحریفاتی دارد. برای نمونه، مترجم در ترجمه آیه شش سوره فصلت تغییراتی داده است. علاوه بر این ترجمه ها، ترجمه دیگری نیز وجود دارد که توسط فاطمی (Fatmi) صورت گرفته است و متعلق به بریلویان می­باشد (قدوایی، 1987). این ترجمه نیز از روی ترجمه اردوی احمد رضا خان بریلوی با عنوان کنز الایمان فی ترجمه معرفت القرآن (1912)، انجام گرفته و به شدت بیانگر دیدگاههای فرقه­ای بریلویان است. قابل ذکر است که کتاب کنز الایمان تحت عنوان An English Translation of the Holy Qura’n در سال 2000 توسط عاقب القدری نیز به انگلیسی ترجمه شده است.  از ترجمه هایی که در ادامه این قرن به انگلیسی صورت گرفتند می­توان به ترجمه های عبدالکریم (1992)، ترجمه سید اقبال ظهیر (1992)، میر انیس الدین (1993)، و ترجمه فیروز الدین روحی (1965) اشاره نمود. ترجمه عبدالکریم همراه با متن و تفسیر است که وی از روی تفسیر اردوی شمس پیرزاد انجام داده است. ترجمه ظهیر در بنگلور، همراه با تفسیر تا آخر سورۀ بقره منتشر شد. با اینکه در ترجمه میر انیس الدین از انگلیسی روان و ساده­ای استفاده شده است اما ترجمه وی تنها یکبار به چاپ رسید.

1-3-ترجمه انگلیسی قرآن در شبه قاره در قرن بیست و یکم

اوج تلاش مترجمان شبه قاره­ای برای ترجمه قرآن به انگلیسی در قرن بیستم صورت گرفت. در قرن بیست­و­یکم تعداد این ترجمه ها روی به کاستی نهاد. دلیل این مساله نیز تثبیت اوضاع سیاسی و مذهبی و تثبیت جایگاه گروهها و فرق مختلف نوظهور دینی در شبه قاره است. به همین دلیل با گذشت بیش از یک دهه و اندی از قرن بیست و یکم تنها شاهد تعداد اندکی ترجمه در شبه قاره هستیم. شاید بتوان دلیل دیگر این مسئله را استفاده روزافزون از فناوریهای اطلاعاتی برای در دسترس قرار دادن این ترجمه­ها توسط هر یک از این گروهها دانست. ترجمه­های قرآن در این دوره بار دیگر به دست گروههای دینی - مذهبی می­افتد که طرفدار اسلامی سنتی هستند.

    اولین ترجمه در این دوره توسط محمد حسن عسکری، استاد ادبیات انگلیسی و نقد ادبی، و محمد شمیم  (2005) صورت گرفته است. این ترجمه برگردانی از تفسیر گرانسنگ معارف القرآن مفتی محمد شفیع پدر مفتی محمد تقی عثمانی می­باشد که وی به اردو نگاشته است. با اینکه تلاش مترجمان در این ترجمه حفظ معنای تحت الفظی متن مقدس، و ترتیب کلمات و جملات قرآنی در ترجمه بوده در برخی از قسمتها مترجمان از استفاده از معادلهای پویا (نایدا، 1964: 159) ناگزیر بوده­اند و همین مساله از امتیازات این اثر شناخته می شود. ترجمه اثر گویا است و می­توان آن را ترجمه­ای معنایی به حساب آورد. در این نوع از ترجمه مترجم می­کوشد تا جایی که ساختارهای معنایی و نحوی زبان مقصد اجازه می دهد، معنای بافتی زبان مبدا را به زبان دیگر منتقل نماید (Munday, 2001:44 ).  نمونه ای از قسمت ترجمه این تفسیر از سوره حمد در زیر آورده شده است:

Praise belongs to Allah, the Lord of all the worlds, the All-Merciful, the Very-Merciful, the Master of the Day of Judgment. You alone we worship, and from You alone we seek help. Guide us in the straight path – the path of those on whom You have bestowed Your Grace, not of those who have incurred Your wrath, nor of those who have gone astray.

لازم به ذکر است که مفتی تقی عثمانی (2007) نیز ترجمه­ای از قرآن به انگلیسی دارد که در سایت او در فضای مجازی  قابل دسترسی است. نوع نثر ترجمه وی شبیه به ترجمه تفسیر اردوی مفتی شفیع(2005) می­باشد ولی در بسیاری از موارد نوع معادلهای انتخاب شده با آن فرق دارد.ترجمه دیگری از قرآن در هند توسط مولانا وحید الدین خان (2009) به چاپ رسیده است. او در سال 1925 در اعظم­گره (Amgarhza)  هند به­دنیا­آمد. وی حدود دویست کتاب دارد و صاحب تفسیر التذکیر القویم فی تفسیر الذکر الحکیم (2008) می­باشد که به عربی در مصر چاپ شده است. وی از منادیان صلح در جهان بر مبنای قرآن و آموزه های اسلامی به شمار می رود. تفسیر وی همچنین به انگلیسی (2011) توسط انتشارات گودوردز بوک (GOODWORD BOOKS) منتشر شده است. این تفسیر بسیار کوتاه ، فشرده و آسان است و خواننده را قادر می سازد معانی عمیق قرآن را فهمیده و پیوندی بین آنها و دنیای معاصر ایجاد نماید. ترجمه انگلیسی وی از قرآن توسط دخترش فریده خانوم (FaridehKhanam) ویراست شده است. این ترجمه شامل مقدمه­ای بیست و یک صفحه­ای دربارۀ آفرینش، کتابی با هشدار الهی، عالم درون و خدا، کلام خدا، جهاد، وحی، و جدول گاهشماری قرآن می­شود. ترجمه بسیار روان و دقیق است و  نمایه ­ای گسترده  نیز دارد. در زیر نمونه ­ای از  ترجمه ی انگلیسی وی که می توان آن را از روانترین ترجمه­های قرآن به حساب آورد، ذکر شده است:

یکی دیگر از ترجمه­های قرآن که در سال 2009 به چاپ رسید، برگردان انگلیسی محمد طاهر القادری (2009) است. این ترجمه همراه با ترجمه اردوی قرآن چاپ شده است . مترجم این اثر محمد طاهر القادری از سیاستمداران پاکستانی و استاد حقوق دانشگاه پنجاب است. او همچنین از پژوهشگران مطالعات عرفانی به شمار می­آید. ترجمه وی تا حد زیادی ترجمه­ای وفادار و شفاف و فارغ از تعصبات مذهبی و فرقه­ای است. گویایی و وضوح ترجمه وی به طوریست که گویی تفسیر می­نماید. این اثر ترجمه­ای مدرن و منطبق با نیازهای عصر حاضر می­باشد. تنها در قسمتهایی از این ترجمه دیدگاههای صوفیانه و تمایلات بریلویه مترجم نمودار است. ترجمه وی همچنین زیبایی یک متن کلاسیک را دارد و خواننده را به طور همزمان در بافت آیات قرار داده و به خوبی ارتباط آن را با مسائل عصر حاضر ایجاد کرده است. نظیر احمد پژوهشگری ممتاز، تاریخدان، مخترع و عضو سابق مجمع قانونگذاری کارناتاکای (Karnataka Legislative Assembly) هند می­باشد که قرآن را به انگلیسی آمریکایی (2011) ترجمه کرده است. همانطوری که در مقدمه این کتاب آمده است این ترجمه سه ویژگی دارد: به انگلیسی آمریکایی روانی صورت گرفته، معانی تحت اللفظی واژگان عربی را حفظ کرده و در نهایت به حقایق علمی، تاریخی و روانشناختی که در قرآن آمده توجه ویژه­ای داشته است (احمد، 2011: 5). ترجمه وی شامل توضیحاتی نیز به صورت زیرنویس است که دربرگیرندۀ معانی کلمات قرآنی و تفسیرهای کوتاه می­شود. ترجمه قدوایی (2013) آخرین ترجمه­ای است که تا به امروز در شبه قاره از قرآن کریم صورت گرفته است. این ترجمه توسط عبدالرحیم قدوایی مترجم و ترجمه پژوه قرآنی و از اساتید دانشگاه اسلامی علیگره به انجام رسیده است. او آثار زیادی در زمینه ترجمه­های انگلیسی، شرق شناسی ادبی، مطالعات انگلیسی، ادبیات اردو و قرآن دارد. این ترجمه ضمن حفظ پیام قرآن، معانی آن را به انگلیسی بسیار ساده دیگر نویسی (paraphrase) کرده است، بدون متن عربی است و دلیل مبادرت مترجم به آن همچنان که خود می­گوید تحت اللفظی بودن دیگر ترجمه­های انگلیسی قرآن بوده است امری که انتقال معنایی منسجم و روان از کلام الهی را غیر ممکن ساخته است (پری به نقل از قدوایی، 2013: 107). این ترجمه شامل کتابشناسی و نمایه­ای موضوعی نیز می­باشد. مترجم این اثر دربارۀ ترجمه اش اینچنین می­نویسد:

اثر حاضر به معنای واقعی کلمه ترجمه قرآن نیست بلکه تلاش می­کند که با انگلیسی روان و ساده­  دیگر نویسی­ای از معنا و پیام قرآن ارائه دهد. در واقع این کار تلاشی اندک برای ارائه معنا و پیام قرآن به زبانی واضح و سهل­الفهم است که به منظور کمک به افرادی که تازه با قرآن و اسلام آشنا شده­اند نکات توضیحی کوتاهی نیز بدان اضافه شده است (xi-xii).

به طور خلاصه، ویژگی ترجمه­های ظهور یافته در این قرن را می­توان حرکت به سمت ترجمه های خنثی­تر به لحاظ ایدئولوژیکی و روانی و مخاطب محوری آنها دانست. در این ترجمه ها شاید بتوان گفت که تعصبات فرقه­ای کمتر نمود دارد و برداشتهایی معتدل­تر از کتاب آسمانی برای مخاطب جهانی آن ارئه گردیده است تا تاثیر آنچه از قشری نگری ها و پیرایه های تعصب آمیز گروههای تبشیری قرن نوزده و بیست  به جای مانده محو­گردد.

نتیجه­

در نوشتار حاضر به بررسی و معرفی چهل ترجمه از قرآن کریم پرداخته شد. از قرن هفده تا بیستم اکثراً ترجمه­های قرآن به انگلیسی توسط مسیحیان صورت­می­گرفت. از 1905 مسلمانان شروع به ترجمه قرآن نمودند و بر سیطرۀ 250 ساله مسیحیان بر کتاب آسمانیشان پایان دادند. همانطوری که نمودار 1 نشان­می­دهد، در قرن نوزدهم تنها دو ترجمه از قرآن در شبه قاره انجام­گرفته­است. یکی از این ترجمه­ها در دهه شصت توسط عبدالحمید (1862) و دیگری با فاصله سی و هفت ساله در دهه نود قرن نوزدهم و در سال 1899 توسط مترجمی بی­نام انجام گرفت. علت وجود این تعداد اندک ترجمه­ها را می­توان عدم پیدایش فرق متخاصم قرن بیست و آغاز نشدن فضای رقابتی با مسیحیت در شکل مورد نظر آن در قرن بعدی دانست.قرن بیست را باید دوران اوج شکوفایی ترجمه قرآن در شبه قاره دانست. بیشترین میزان ترجمه­ها در این دوره متعلق به دهه شصت قرن بیستم می­باشد و حرکت پایدار و پیش رونده­ای را می­توان در تعداد این ترجمه­ها مشاهده کرد که منتج به یازده ترجمه از قرآن در دهه مذکور شده­است.

                                              شکل 1. سیر کلی ترجمه­های انگلیسی قرآن در شبه قاره

بسیاری از این ترجمه­ها، از روی ترجمه­های اردو صورت­گرفتند که دلیل آن می­­تواند وابستگی و پیوندهای مذهبی بین رهبران گروه­های خاص مذهبی و پیروان اردو زبان آنها باشد.این آثار در ادامه برای گسترش دامنه فعالیتهای دینی و جذب پیروان بیشتر به انگلیسی ترجمه­شدند. سیر کلی نوع روش­های به کار رفته در ترجمه­های موجود را می­توان از برگردانهای مبدا محور و معناگرایانه به سمت ترجمه­های ارتباطی­تر و مقصد محور دانست. برای نمونه، ترجمه­هایی که در قرن بیست و یک انجام شده­اند روان­تر و همه فهم­ترند. می­توان دلیل این امر را  تلاش برای رساندن پیام الهی به سراسر جهان و گسترش مخاطبان این ترجمه­ها در دنیای معاصر دانست.