تعداد نشریات | 26 |
تعداد شمارهها | 552 |
تعداد مقالات | 5,709 |
تعداد مشاهده مقاله | 7,972,609 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 5,355,168 |
تحکیم و توسعه دولت خوارزمشاهی در عهد آتسز (522- 551 ه.ق) | ||
مجله پژوهش های تاریخی ایران و اسلام | ||
مقاله 6، دوره 12، شماره 23، پاییز و زمستان 1397، صفحه 105-126 اصل مقاله (900.6 K) | ||
نوع مقاله: علمی و پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22111/jhr.2019.4509 | ||
نویسنده | ||
محسن رحمتی ![]() | ||
گروه تاریخ دانشگاه لرستان | ||
چکیده | ||
یکی از ادوار سرنوشتساز در تاریخ سلسله خوارزمشاهی، دوران حکومت آتسز بن محمّد است. تقارن حکومت آتسز با دوره سلطنت سلطان سنجر سلجوقی، و وقوع حوادثی همچون فزونی تنش در روابط سلطان سلجوقی با خلافت، شورش در ماوراءالنهر علیه سنجر، هجوم قرا ختاییان به قلمرو سلجوقی، زمینه را برای تحکیم و توسعه دولت خوارزمشاهی فراهم کرد. آتسز نیز با خصایص شخصیتی ویژه و با بهرهمندی از حمایت اهالی خوارزم و ایلات نومسلمان قبچاق، به توسعه قدرت خود پرداخته و در زمان گرفتاری سلطان سلجوقی به مداخله در خراسان و ماوراءالنهر روی میآورد، اما در زمان تقابل سلطان سلجوقی، به اظهار اطاعت و سوگند وفاداری نسبت به وی متوسّل میشد. بعد از جنگ قطوان و ناکامی در تصرّف خراسان نیز کوشید تا با اظهار اطاعت نسبت به هر دو دولت سلجوقی و قراختایی و با استفاده از توازن قوا میان آن دو، قدرت خود را از گزند آنها مصون دارد. این مقاله در پی آن است که ضمن تبیین زمینههای تحکیم و توسعه قدرت خوارزمشاهیان در عهد آتسز، تکاپوهای او در این رابطه را با تأکید بر عوامل اثرگذار بر آن، موردبررسی قرار دهد | ||
کلیدواژهها | ||
خوارزمشاهیان؛ خوارزم؛ آتسز؛ سلجوقیان؛ سنجر؛ ماوراءالنهر؛ قبچاقها | ||
مراجع | ||
الف- کتابها ابن اثیر عزالدین علی، (1386 ق)، الکامل فی التاریخ، تصحیح ک.ی.تورنبرگ، بیروت: دارصادر. ابن اسفندیار، بهاءالدین محمدبن حسن، (1320)، تاریخ طبرستان، تصحیح عباس اقبال، تهران: کلالۀ خاور. ابن بکران محمد بن نجیب، (1342)، جهاننامه، تصحیح محمدامین ریاحی، تهران: ابنسینا. ابن جوزی عبدالرحمن بن علی، (1357-1360 ق)، المنتظم فی التاریخ ملوک و الامم، حیدراباد الدکن: مطبعة دائرةالمعارف العثمانیة. ابن شاکر کتبی محمد، (1977/1398 ق)، عیون التواریخ، تحقیق فیصل السامر و عبدالمنعم داود، بغداد: دارالحریة للطباعة. ابن شهاب یزدی تاجالدین حسن، (خطّی)، جامع التواریخ حسنی، کتابخانه ملّی ایران، نسخه خطّی شماره 1330 ف. ابن طقطقی محمد بن علی، (بیتا)، الفخری فی الآداب السلطانیة و الدول الاسلامیة، راجعه محمد عوض ابراهیم بک و علی الجارم بک، طبعة الثانیة، قاهره: مطبعة المعارف و مکتبتها. ابن عبری ابوالفرج گریگوریوس، (1377)، مختصر تاریخالدول، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران: علمی و فرهنگی. ابن عمرانی محمد بن علی، (1973)، الانباء فی تاریخ الخلفاء، تحقیق قاسم السامرایی، لیدن: بریل. ابن فوطی عبدالرزّاق بن احمد، (1375)، مجمع الاداب فی معجم الالقاب، تحقیق محمدالکاظم، تهران: وزارة الثقافة و الارشاد الاسلامیة. اتابک جوینی، منتخبالدین بدیع، (1329)، عتبه الکتبه، تصحیح عباس اقبال و محمد قزوینی، تهران: شرکت سهامی چاپ. ادیب صابر ترمذی، (1334)، دیوان اشعار، تصحیح علی قویم، تهران: کلاله خاور. استخری ابراهیم بن محمد، (1368)، مسالک و ممالک (ترجمه فارسی قدیم)، تصحیح ایرج افشار، تهران: علمی و فرهنگی. بارتولد. و. و، (1352)، ترکستان نامه، ترجمه کریم کشاورز، تهران: بنیاد فرهنگ ایران. همو، (1392)، تاریخ هفت آب، ترجمه محسن رحمتی، شیراز: نوید شیراز. باسورث ادموند کلیفورد، (1371)، «تاریخ سیاسی و دودمانی ایران»، در تاریخ ایران کمبریج ج 5، گردآوری جی. آ. بویل، ترجمه حسن انوشه، تهران: امیرکبیر. بیهقی ابوالفضل محمد بن حسین، (1374)، تاریخ بیهقی، تصحیح علیاکبر فیاض، تهران: نشر علم. بیهقی علی بن زید، (1371)، لبابالانساب، تحقیق مهدی الرجایی، قم: مکتبة ایةالله العظمی النجفی المرعشی. بیهقی علی بن زید، (1317)، تاریخ بیهق، تصحیح احمد بهمنیار، تهران: کتابفروشی فروغی. تتوی احمد، (خطّی)، تاریخ الفی، کتابخانه دانشکده الهیات تهران، نسخه خطی شمارة 1/5 و 2/5 ب. ثعالبی نیشابوری عبدالملک بن محمد، (1379 ق)، لطائف المعارف، تحقیق ابراهیم الابیاری و حسن کامل الصیرفی، قاهره: دارالاحیاء الکتب العربیة. جبلی، عبدالواسع، (1339)، دیوان اشعار، تصحیح ذبیحالله صفا، تهران: دانشگاه تهران. جرجانی اسماعیل، (1344)، ذخیره خوارزمشاهی، تصحیح محمدتقی دانشپژوه و ایرج افشار، تهران: دانشگاه تهران. جوزجانی، منهاج سراج، (1363)، طبقات ناصری، تصحیح عبدالحیّ حبیبی، تهران: دنیای کتاب. جوینی، عطاملک، (1375)، تاریخ جهانگشا، تصحیح محمّد قزوینی، تهران: دنیای کتاب. حدود العالم من المشرق الی المغرب، (1362)، تصحیح منوچهر ستوده، تهران: طهوری. حسینی ابوالفوارس، (1933)، اخبارالدوله السلجوقیه، تصحیح محمّد شفیع، لاهور: بینا. خاقانی بدیل بن علی (1378)، دیوان اشعار، تصحیح سیدضیاءالدین سجادی، تهران: زوّار. خوارزمی ابوالعبّاس محمود بن محب، (خطّی)، تاریخ خوارزم، کتابخانه دانشگاه تهران، نسخه عکسی ش 29. خواندمیر غیاثالدین بن همامالدین، (1333)، حبیب السیر فی اخبار افراد بشر، تهران: خیّام. ذهبی شمسالدین ابو عبدالله، (1403 ق)، سیر اعلام النبلاء، تحقیق شعیب ارنووط و...، بیروت: مؤسسة الرساله. همو، (1961)، العبر فی خبر من غبر، تحقیق فؤاد سید، کویت: بینا. رازی حیدربن علی، (1332)، تاریخ حیدری، منقول در تاریخ بیهقی، تصحیح سعید نفیسی، تهران: ابنسینا. راوندی، محمدبنعلی، (1363)، راحةالصدور و آیة السرور، تصحیح محمّد اقبال، تهران: علی اکبرعلمی. رشید وطواط محمد بن عبدالجلیل، (1339)، دیوان اشعار، تصحیح سعید نفیسی، تهران: کتابخانه بارانی. همو، (خطّی)، ابکار الافکار، کتابخانه آستان قدس رضوی، نسخه شماره 4429. همو، (خطّی)، عرایس الخواطر و نفایس النوادر، کتابخانه دانشگاه تهران، نسخه عکسی شماره 218. همو، (1338)، نامههای فارسی رشید وطواط، تصحیح قاسم تویسرکانی، تهران: دانشگاه تهران. رشیدالدین فضلالله، (1367)، جامع التواریخ، به کوشش بهمن کریمی، تهران: اقبال. سبط ابن جوزی یوسف بن قزاوغلی، (1370 ق/1951 م)، مرآة الزمان فی تاریخ الاعیان، حیدرآباد الدکن: مطبعه دایرةالمعارف العثمانیة. سبکی عبدالرحمن بن علی بن عبدالکافی، (88– 1383 ق)، طبقات الشافعیة الکبری، تحقیق محمود محمّد الطناحی و عبدالفتّاح محمّد الحلو، قاهره: مطبعه عیسی البابی الحلبی و شرکاء. سمعانی عبدالکریم بن محمد، (1409 ق)، الانساب، تحقیق عبدالله عمر البارودی، بیروت: دارالجنان. همو، (1375 ق/1975)، التحبیر فی معجم الکبیر، تحقیق منیره ناجی السالم، بغداد: مطبعة الارشاد. سوزنی سمرقندی محمد بن مسعود، (1338)، دیوان اشعار، تصحیح ناصرالدینشاه حسینی، تهران: امیرکبیر. سیوطی جلالالدین، (1406 ق)، تاریخ الخلفاء، حقّقه و قدّم له الشیخ محمد العثمانی و الشیخ قاسم الشماعی الرفاعی، بیروت: دارالقلم. شبانکارهای، محمدبن علی، (1363)، مجمع الانساب، تصحیح میرهاشم محدث، تهران: امیرکبیر. عمادالدین کاتب الاصفهانی، (1318 ق)، زبده النصره و عصره الفطره، اختصره الفتح بن علی البنداری، قاهره: دارالکتب العربیه. همو، (1378)، خریده القصر و جریده العصر، (قسم اهل خراسان و هراه)، تحقیق محمد عدنان آل طعمه، تهران: میراث مکتوب. عوفی محمد بن محمد، (1335)، لباب الالباب، تصحیح سعید نفیسی، تهران: علمی. غفاری قاضی احمد، (1342)، تاریخ جهانآرا، به کوشش حسن نراقی، تهران: کتابفروشی حافظ. همو، (1340)، تاریخ نگارستان، تصحیح آقا مرتضی مدرس گیلانی، تهران: کتابفروشی حافظ. فرای ریچارد، (1365)، بخارا دستاورد قرونوسطی، ترجمه محمود محمودی، تهران: علمی و فرهنگی. قزوینی زکریا بن محمد، (1373)، آثار البلاد و اخبار العباد، ترجمه محمد مراد بن عبدالرحمن، تصحیح سید محمد شاهمرادی، تهران: دانشگاه تهران. قفس اوغلی ابراهیم، (1367)، تاریخ دولت خوارزمشاهیان، ترجمه داود اصفهانیان، تهران: گستره. گروسه رنه، (1368)، امپراطوری صحرانوردان، ترجمه عبدالحسین میکده، تهران: علمی و فرهنگی. مؤید ثابتی علی، (1346)، اسناد و نامههای تاریخی، تهران: طهوری. مرعشی ظهیرالدین، (1395)، تاریخ طبرستان و رویان و مازندران، به کوشش عباس شایان، تهران: اساطیر. مروزی شرفالزمان طاهر، (1942)، منتخبات طبایع الحیوان، انتخاب مینورسکی، لندن: بینا. مستوفی حمدالله، (1364)، تاریخ گزیده، تصحیح عبدالحسین نوایی، تهران: امیرکبیر. مقدسی احمد بن محمد، (1408)، احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم، تحقیق الدکتور محمد مخزوم، بیروت: داراحیاء التراث العربی. مقریزی احمد بن علی، (1418 ق/1997 م)، السلوک لمعرفه دول الملوک، تحقیق محمد عبدالقادر عطاء، بیروت: دارالکتب العلمیه. منشآت یا مکاتبات سلاطین ماضیه (خطّی)، کتابخانه دانشگاه تهران، ش 2259 – 2257. میرخواند، محمدبن خاوندشاه، (1339)، روضه الصفا، تهران: پیروز- خیّام. ناجی السالم منیره، (1976/1396 ق)، تاج الاسلام سمعانی و کتابه التحبیر، بغداد: مطبعه الارشاد. نرشخی محمد بن جعفر، (1351)، تاریخ بخارا، ترجمه ابونصر قباوی، تلخیص محمد بن زفر بن عمر، تصحیح محمدتقی مدرس رضوی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران. نسفی عمربن احمد، (1378)، القند فی معرفه علماء سمرقند، تحقیق یوسف الهادی، تهران: میراث مکتوب. نظامی عروضی احمد بن عمر، (1333)، چهارمقاله (مجمع النوادر)، تصحیح و تعلیقات محمد قزوینی، به اهتمام محمد معین، تهران: زوّار. نفیسی سعید، (1332)، تعلیقات بر تاریخ بیهقی، تصحیح سعید نفیسی، تهران: ابنسینا. نویری احمد بن عبدالوهاب، (1985/1405)، نهایه الارب فی فنون الادب، تحقیق محمد فوزی العنتیل، قاهره: مطبعه الهیئه المصریه العامه للکتاب. نیشابوری، ظهیرالدین، (1332)، سلجوقنامه، تصحیح اسماعیل افشار، تهران: کلاله خاور. یاقوت حموی شهابالدین ابوعبداله، (1409)، معجمالبلدان، تصحیح ووستنفلد، بیروت: دارصادر. ب- مقالات اقبال عباس، (1327 الف)، «فتحنامه شهر جند»، یادگار، س 4، ش سوم، (ص 9-15) همو، (1327 ب)، «نامه سنجر به مسترشد»، یادگار، س 4، ش نهم ودهم، (ص 134-155) پریتساک، املیان، (1385)، فروپاشی امپراتوری آغوز یبغو، ترجمه محسن رحمتی، پژوهشنامه تاریخ، س 1، ش 4(ص 23-40). رحمتی، محسن، (1390)، «پیامدهای اجتماعی مهاجرت سلجوقیان به خراسان (416-433 ق/1025-1041 م)»، فصلنامۀ تحقیقات تاریخ اجتماعی، س 1، ش 1، (ص 41-61). رضاییان، علی، (1385)، «بررسی روابط خوارزمشاهیان؛ اتسز و ایل ارسلان، با حکومت سلجوقی بر مبنای منشآت صادره از دیوان خوارزمشاهیان»، تاریخ مسکویه، پیششماره 2، (ص 53-65) نیکطبع، پروانه، (1388)، «روابط آتسز خوارزمشاه با ملوک نیمروز بر اساس اسناد نویافته منشآت دیوان سلاطین ماضی»، فرهنگ، سال 22، ش 72 (ص 163-190). ج- منابع لاتین Bosworth.E.C, (1960-2002),“Kara Kitay”، Encyclopeadia of Islam, New Edition, Leiden: Brill. Bosworth.E.C, (1987), “ATSÏZ ḠARČA’Ī”,Encyclopeadia of Iranica,newyork. IEOID→International Encyclopedia of Islamic Dynasties, Nagedra.Kr. Sigh (Editor – In – Chief), Anmol Publications,New Dehli,2002.
| ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 692 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 515 |