سنجش و رتبه‌‌‌‌بندی توسعه‌‌یافتگی مناطق روستایی در برابر تاب‌‌‌‌آوری خشکسالی با تأکید بر بُعد اقتصادی در بخش ماهی‌‌دشت شهرستان کرمانشاه

دامن‌‌باغ, جواد; رحمانی, بیژن; مریدسادات, پگاه; خالدی, شهریار

doi:10.22111/gaij.2020.5925

شماره های تماس اداره نشریات و مجلات علمی دانشگاه

نام مجله پژوهش های تاریخی به پژوهش های تاریخی ایران و اسلام تغییر یافت.

تعداد نشریات	29
تعداد شماره‌ها	643
تعداد مقالات	6,317
تعداد مشاهده مقاله	9,873,584
تعداد دریافت فایل اصل مقاله	6,468,722

	سنجش و رتبه‌‌‌‌بندی توسعه‌‌یافتگی مناطق روستایی در برابر تاب‌‌‌‌آوری خشکسالی با تأکید بر بُعد اقتصادی در بخش ماهی‌‌دشت شهرستان کرمانشاه
جغرافیا و آمایش شهری منطقه‌ای
مقاله 5، دوره 10، شماره 37، دی 1399، صفحه 91-122 اصل مقاله (1.7 M)
نوع مقاله: مقاله پژوهشی
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22111/gaij.2020.5925
نویسندگان
جواد دامن‌‌باغ¹؛ بیژن رحمانی^* ²؛ پگاه مریدسادات³؛ شهریار خالدی⁴
¹دانشجوی جغرافیا و برنامه‌‌ریزی روستایی، دانشکدۀ علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
²دانشیار جغرافیا و برنامه‌‌ریزی روستایی، دانشکدۀ علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
³استادیار جغرافیا و برنامه‌‌ریزی روستایی، دانشکدۀ علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
⁴استاد گروه جغرافیای طبیعی، دانشکدۀ علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
چکیده
یکی از راهبردهای کاهش ابعاد آسیب‌‌‌‌پذیری جوامع روستایی در برابر مخاطرات طبیعیِ خشکسالی، تاب‌‌‌‌آورساختن این جوامع است که می‌‌‌‌تواند یکی از استراتژی‌‌های اصولی مدیریت، برنامه‌‌‌‌ریزی و توسعۀ پایدار روستایی در برابر پیامدهای خشکسالی باشد. هدف از این پژوهش، سنجش و رتبه‌‌‌‌بندی توسعه‌‌‌‌یافتگی مناطق روستایی در برابر تاب‌‌‌‌آوری اقتصادیِ ناشی از خشکسالی در بخش ماهی‌‌دشت شهرستان کرمانشاه است. نوع تحقیق کاربردی، روش مورداستفاده توصیفی-تحلیلی و برای گردآوری اطلاعات از پرسشنامه در ابعاد توسعه‌‌یافتگی -اجتماعی-رفاهی، اقتصادی، سیاسی-انتظامی و اداری، کالبدی، آموزشی، تأسیسات-زیربنایی و ارتباطی و فرهنگی و مذهبی و بُعد تاب‌‌‌‌آوری (اقتصادی)- استفاده شده‌‌است. جامعۀ آماری این تحقیق براساس سرشماری سال 1395، دارای 5081 خانوار است که براساس فرمول کوکران و با خطای 05/0، حجم نمونۀ 357 خانوار برآورد شده‌‌است. همچنین برای ارزیابی شاخص از 10 کارشناس کمک گرفته‌شد. برای تجزیه‌‌وتحلیل داده‌‌‌‌ها از آمارۀ توصیفی و استنباطی و مدل ویکور استفاده شده‌‌است. یافته‌‌‌‌های تحقیق نشان داد که سه متغیر بازار فروش محصولات کشاورزی با میانگین 24/3، بیمۀ محصولات و دام با میانگین 76/2 و مهارت شغلی با میانگین 54/2، به‌‌ترتیب رتبه‌‌‌‌های اول تا سوم را به خود اختصاص داده و دارای بیشترین اهمیت هستند. درمقابل نیز سه متغیرِ توانایی جبران خسارت با میانگین 47/1، عضویت در تعاونی و شرکت‌‌‌‌های کشاورزی با میانگین 865/0 و کارآفرینی با میانگین 814/0 به‌‌ترتیب با کسب رتبه‌‌‌‌های 17، 18 و 19، کم‌‌ترین میزان اهمیت را داشتند. همچنین روستاها از نظر شاخص‌‌‌‌های مورد مطالعه در 5 گروه قرار گرفتند که به‌‌ترتیب روستاهای چقاگینو (0)، قلعه‌‌دارابخان (038/0)، سه‌‌چقا (125/0)، جامه‌‌شوران (166/0) و رحیم‌‌‌‌آباد سفلی (168/0)، در ردیف توسعه‌‌یافته؛ روستاهای کاشنبه سفلی (293/0)، تازه‌‌آباد نامیوند (355/0) و ذالکه‌‌وزیری (400/0) در ردیف روستاهای درحال‌‌توسعه؛ روستای گوهرآباد (535/0) در ردیف روستاهای کم‌‌تر توسعه‌‌یافته؛ روستاهای قمشه‌‌تپه (624/0)، لعل‌‌آباد حسینقلی خانی (709/0) و توه‌‌لطیف (717/0) به‌‌عنوان توسعه‌‌نیافته و در مرحلۀ آخر نیز روستاهای قیماس (809/0)، بان‌‌لرینی (901/0)، لعل‌‌آباد کل‌‌کل 2 (959/0) و قمشه باباکرم (1) در ردیف روستاهای محروم قرار دارند.
کلیدواژه‌ها
توسعه؛ تاب‌‌‌‌آوری اقتصادی؛ خشکسالی؛ مناطق روستایی؛ بخش ماهی‌‌دشت

مراجع
ابراهیمی، آرزو و حسینی، محمود. (1380). بررسی اثرات زیست‌‌محیطی، اقتصادی و اجتماعی خشکسالی و راه‌‌کارهای مقابله با آن در جامعۀ عشایری ایران، مجموعه مقالات نخستین کنفرانس ملی بحران آب، جلد اول، دانشگاه زابل، صص 39-24. https://civilica.com/doc/39672 رکن الدین افتخاری، عبدالرضا؛ موسوی، سید محمد؛ پورطاهری، مهدی و فرج‌‌زاده اصل، منوچهر. (1393). تحلیل نقش تنوع معیشتی در تاب‌‌آوری خانوارهای روستایی در شرایط خشکسالی (مطالعۀ موردی: مناطق در معرض خشکسالی استان اصفهان)، پژوهش‌‌های روستایی، دانشگاه تهران، دورۀ 5، شمارۀ 3، صص 662-639. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=249142 بذرافشان، جواد؛ طولابی‌‌نژاد، مهرشاد و طولابی‌‌نژاد، میثم. (1397). تحلیل فضایی تفاوت‌‌‌‌های تاب‌‌آوری در نواحی شهری و روستایی در برابر مخاطرات طبیعی (مطالعۀ موردی: شهرستان پل‌‌دختر)، مجلۀ پژوهش‌‌های روستایی تهران؛ دانشگاه تهران، دورۀ 9، شمارۀ 1، 135-119. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=345143 برقی، حمید و معمار امامیه، متین. (1395). بررسی اثرات خشکسالی بر توسعۀ پایدار اقتصادی با استفاده از مدل تحلیل سلسله‌‌مراتبی و تحلیل عاملی (مورد مطالعه: دهستان گلاب، شهرستان کاشان)، فصلنامۀ تحقیقات جغرافیایی، انتشارات پاپلی با همکاری موسسه انتشارات پژوهشی آفرند، سال سی‌‌ویکم، شمارۀ دوم، پیاپی 121، صص 136-1128. http://georesearch.ir/article-1-61-fa.html چکشی، بیان(1379)، بررسی جنبههای زیست محیطی پدیده خشکسالی و سیل، مجموعه مقالات اولین کنفرانس ملی بررسی راهکارهای مقابله با کم آبی و خشکسالی (جلد دوم)، انتشارات جهاد دانشگاهی کرمان. https://civilica.com/doc/81226/ شفیعیثابت، ناصر و دوستیسبزی، بهزاد(1395)، ارزیابی میزان رضایتمندی روستاییان از کیفیت خدمات شرکت آب و فاضلاب روستایی براساس مدل سروکوال مطالعه ی موردی : سکونتگاه های روستایی شهرستان دلفان استان لرستان، پژوهش های روستایی، دانشگاه تهران، دوره هفتم، شماره1(پیاپی25)،صص138-113. http://ensani.ir/fa/article/359065/ عطائی ، محمد(1389)، تصمیم گیری چند معیاره، انتشارات دانشگاه صنعتی شاهرود، چاپ اول. https://www.adinehbook.com/gp/product/9647637640 نظم فر، حسین، آفتاب، احمد، نظام پور، ناهید و مجنونی توتاخانه(1395)، ارزیابی و اولویت بندی مناطق شهری براساس شاخص های شهر خلاق (نمونه ی موردی: شهر سنندج)، برنامه ریزی و آمایش فضا، دانشگاه تربیت مدرس، دوره، شماره 4، پیاپی 94، صص254-286. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=464213 توکلی، جعفر؛ الماسی، هادی و قوچی، پرستو. (1395). بررسی و تحلیل راهبردهای سازگاری کشاورزان با خشکسالی در استان کرمانشاه، پژوهش‌‌های روستایی، دانشگاه تهران، دورۀ 7، شمارۀ 1، صص 242-217. https://jrur.ut.ac.ir/article_58393.html محمدییگانه، بهروز؛ چراغی، مهدی.؛ کریمپور، ناهید.(1394). تبیین رابطه تنوع فعالیتهای اقتصادی و توسعه پایدار روستایی، مطالعه موردی: دهستان ترجان، شهرستان سقز)، دومین همایش ملی گردشگری، جغرافیا و محیط زیست پاک، اسفند ماه1394: همدان،صص.1-10. https://www.symposia.ir/NTGCE02 حیدری‌‌ساربان، وکیل؛ مجنونی توتاخانه، علی و نقابی، محبوبه. (1395). بررسی و ارزیابی تأثیر الگوهای اسکان مجدد بر تغییرات سرمایۀ اجتماعی در روستاهای زلزله‌‌زده (مطالعۀ موردی: روستاهای زلزله‌‌زدۀ شهرستان ورزقان)، جغرافیا و توسعه، دانشگاه زاهدان، دوره14، شمارۀ 43(پیاپی43)، صص70-51. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?ID=298294 رفیعیان، مجتبی؛ رضایی، محمدرضا، عسگری، علی، پرهیزکار، اکبر و شایان، سیاوش. (1390). تبیین مفهومی تاب‌‌‌‌آوری و شاخص‌‌سازی آن در مدیریت سوانح اجتماع‌‌محور، فصلنامۀ مدرس علوم انسانی برنامه‌‌‌‌ریزی و آمایش سرزمین، دانشگاه تربیت مدرس، دروه 15 ، شمارۀ 4، صص 41-19. http://ensani.ir/fa/article/304057 ریاحی، وحید و پاشازاده، اصغر. (1392). اثرات اقتصادی و اجتماعی خشکسالی بر نواحی روستایی شهرستان گرمی (مطالعۀ موردی: دهستان آزادلو)، مجلۀ چشم‌‌انداز جغرافیایی در مطالعات انسانی، دانشگاه آزاده رشت، سال هشتم، شمارۀ 25، صص 37-17. http://jshsp.iaurasht.ac.ir/article_513799.html سلیمانی، عادل؛ افراخته، حسن؛ عزیزپور، فرهاد و طهماسبی، اصغر. (1395). تحلیل فضایی ظرفیت سازگاری سکونتگاه‌‌های روستایی شهرستان روانسر در مواجهه با خشکسالی، نشریۀ تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، دانشگاه خوارزمی، سال سوم، شمارۀ 2، صص 78-65. http://ensani.ir/fa/article/362453/ سید‌‌‌‌اخلاقی، سید جعفر و طالشی، مصطفی. (1397). ارتقای تاب‌‌‌‌آوری جوامع محلی راهبرد آینده برای مقابله با خشکسالی (مورد مطالعه: حوضۀ آبخیر حبله‌‌رود)، مجلۀ طبعیت ایران، موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، جلد 3، شمارۀ 3، پیاپی 10، صص 68-60. https://irannature.areeo.ac.ir/article_116783.html صادقلو، طاهره و سجاسی قیداری، حمدالله. (1393). اولویت‌‌بندی عوامل مؤثر بر افزایش تاب‌‌آوری کشاورزان در برابر مخاطرات طبیعی با تأکید بر خشکسالی (منطقۀ مورد مطالعه: کشاورزان روستاهای شهرستان ایجرود)، مجلۀ جغرافیا و مخاطرات محیطی، دانشگاه فردوسی مشهد، دوره 3، شماره 2، پیاپی 10، صص 153-129. https://geoeh.um.ac.ir/article_27447.html عنابستانی، علی‌‌اکبر؛ جوانشیری، مهدی؛ محمودی، حمیده و دربان آستانه، محمدرضا. (1396). تحلیل فضایی سطح تاب‌‌آوری سکونتگاه‌‌های روستایی در برابر مخاطرات محیطی (مورد مطالعه: بخش مرکزی شهرستان فاروج)، نشریۀ تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، دانشگاه فردوسی مشهد، سال چهارم، شمارۀ 4، صص38-17. https://jsaeh.khu.ac.ir/article-1-2722-fa.html کشاورز، مرضیه و کرمی، عزت‌‌الله. (1387). سازه‌‌های اثرگذار بر مدیریت خشکسالی کشاورزان و پیامدهای آن؛ کاربرد مدل معادلات ساختاری، مجلۀ علوم آب و خاک، دانشگاه صنعتی اصفهان، دورۀ 12، شمارۀ 43، صص267-283. http://rvt.agri-peri.ac.ir/article_59100.html نساجی زواره، مجتبی. (1380). بررسی اثرات اقتصادی-زیست‌‌محیطی و اجتماعی خشکسالی، مجموعه مقالات اولین کنفرانس ملی بحران آب، جلد اول، دانشگاه زابل، صص 53-44. https://civilica.com/doc/81230/ ولی‌‌‌‌ئی، معصومه و سهرابی، علی‌‌حسین. (1388). اثرات زیست‌‌محیطی، اقتصادی-اجتماعی و سیاسی خشکسالی، مجموعه مقالات همایش منطقه‌‌ای بحران آب و خشکسالی، دانشگاه آزاد اسلامی رشت، صص 849-845. https://civilica.com/papers/l-7232/ Anh, D. N., Dipierri, A. A., & Leonardelli, I. (2017). Assessing the evidence: migration, environment and climate change in Viet Nam. https://publications.iom.int/system/files/pdf/viet_nam_assessment_vietnamese_version.pdf Bradshaw, S., & Fordham, M. (2015). Double disaster: Disaster through a gender lens. In Hazards, risks and disasters in society (pp. 233-251). Academic Press. https://doi.org/10.1016/B978-0-12-396451-9.00014-7 Bryan, E., Ringler, C., Okoba, B., Roncoli, C., Silvestri, S., &Herrero, M. 2011. Adapting agriculture to climate change in Kenya: Household and community strategies and determinants,Journal of Environmental Management 114(2013):26-35,. https://cgspace.cgiar.org/handle/10568/3876 Caldwell, K., Boyd, )2009(, Coping and Resilience in Farming Families Affected by Drought, Rural and Remote Health 9: 1088, Available at: science.naturalnews.com, (September 2012). https://www.rrh.org.au/journal/article/1088 Campbell, D., Barker, D., & McGregor, D. (2011). Dealing with drought: Small farmers and environmental hazards in southern St. Elizabeth, Jamaica. Applied Geography, 31(1), 146-158. https://doi.org/10.1016/j.apgeog.2010.03.007 Combs, S. (2000). Drought Resource Information Packet, Report of Drought. USA: Texas Department of Agriculture. https://www.drought.gov/drought/ Cutter, S. L., Ash, K. D., & Emrich, C. T. (2016). Urban–rural differences in disaster resilience. Annals of the American Association of Geographers, 106(6), 1236-1252. https://doi.org/10.1080/24694452.2016.1194740 Evans, G. W. (2003). A multimethodological analysis of cumulative risk and allostatic load among rural children. Developmental psychology, 39(5), 924. https://doi.org/10.1037/0012-1649.39.5.924 Folke, C. S. Carpenter, T. Elmqvist, L. Gunderson, C. S. Holling, and B. Walker. 2002. Resilience and sustainable development: building adaptive capacity in a world of transformations. AMBIO: A Journal of the Human Environment, 31(5): 437-440. ttps://doi.org/10.1579/0044-7447-31.5.437 Gitz, V., & Meybeck, A. (2012). Risks, vulnerabilities and resilience in a context of climate change. Building resilience for adaptation to climate change in the agriculture sector, 23, 19. Gustafson, D., Gutman, A., Leet, W., Drewnowski, A., Fanzo, J., & Ingram, J. (2016). Seven food system metrics of sustainable nutrition security. Sustainability, 8(3), 196. https://doi.org/10.3390/su8030196 Hassan, R. M., & Nhemachena, C. (2008). Determinants of African farmers’ strategies for adapting to climate change: Multinomial choice analysis. African Journal of Agricultural and Resource Economics, 2(311-2016-5521), 83-104. https://doi.org/ 10.22004/ag.econ.56969 Holden, S., & Shiferaw, B. (2004). Land degradation, drought and food security in a less‐favoured area in the Ethiopian highlands: a bio‐economic model with market imperfections. Agricultural Economics, 30(1), 31-49. https://doi.org/10.1111/j.1574-0862.2004.tb00174.x http://www.fao.org/3/i3084e/i3084e00.htm Huang, J. J., Tzeng, G. H., & Liu, H. H. (2009, June). A revised VIKOR model for multiple criteria decision making-The perspective of regret theory. In International Conference on Multiple Criteria Decision Making (pp. 761-768). Springer, Berlin, Heidelberg. https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2009cert.conf.. Kamara, J. K., Akombi, B. J., Agho, K., & Renzaho, A. (2018). Resilience to climate-induced disasters and its overall relationship to well-being in southern Africa: a mixed-methods systematic review. International journal of environmental research and public health, 15(11), 2375. https://doi.org/10.3390/ijerph15112375 Kenny, A. (2008). Assessment of the social impacts of drought. Journal of American Water Resources Association, 37(3), 678-686. http://www.ciesin.columbia.edu/docs/006-141/006-141.html Khatibi, S. A., Golkarian, A., Mosaedi, A., & Sojasi Qeidari, H. (2019). Assessment of Resilience to Drought of Rural Communities in Iran. Journal of Social Service Research, 45(2), 151-165. https://doi.org/10.1080/01488376.2018.1479342 Maracchi, G. (2000). Agricultural drought—a practical approach to definition, assessment and mitigation strategies. In Drought and drought mitigation in Europe (pp. 63-75). Springer, Dordrecht. DOI: 10.1007/978-94-015-9472-1_5. Moench, M., 2005, Adaptive Capacity & Livelihood Rsilience in Water Scarce Areas: Research result from south Asia and implications for the middle east, Institute for Social and Environmental Transition, Boulder, CO, USA. URI: http://hdl.handle.net/10625/32438 Ogola, S. A., Groppo, P., & Abdul-Jalil, M. A. (2013). Addressing natural resources issues in Darfur through a Participatory and Negotiated Territorial Development approach: preliminary results. Land Tenure Journal, (2). http://tadinfo.fao.org/nrla/nr/tenure/land-tenure-journal/index.php/LTJ/article/viewArticle/60 Opricovic,S, Tzeng G.H (2004). Decision Aiding Compromise solution by MCDM methods: A comparative analysis of VIKOR and TOPSIS, European Journal of Operational Research 156. https://doi.org/10.1016/S0377-2217(03)00020-1 Shiferaw, B., Tesfaye, K., Kassie, M., Abate, T., Prasanna, B. M., & Menkir, A. (2014). Managing vulnerability to drought and enhancing livelihood resilience in sub-Saharan Africa: Technological, institutional and policy options. Weather and Climate Extremes, 3, 67-79. https://doi.org/10.1016/j.wace.2014.04.004 Springmann, M., Clark, M., Mason-D’Croz, D., Wiebe, K., Bodirsky, B. L., Lassaletta, L., ... & Jonell, M. (2018). Options for keeping the food system within environmental limits. Nature, 562(7728), 519-525. https://www.nature.com/articles/s41586-018-0594-0%C2%A0 Urwin, C. (2014). Climate Change Adaptation: Evaluation and Development of the Practices for Measuring Community Resilience to Natural Hazards. DNV. Annex, 1. https://www.researchgate.net/publication/343376510_Climate_Change_Adaptation_Evaluation_and_Development_of_the_Practices_for_Measuring_Community_Resilience_to_Natural_Hazards Walker, J. L., Fournier, A. K., & Assoian, R. K. (2005). Regulation of growth factor signaling and cell cycle progression by cell adhesion and adhesion-dependent changes in cellular tension. Cytokine & growth factor reviews, 16(4-5), 395-405. doi: 10.1016/j.cytogfr.2005.03.003. Wilhite, D. A., Sivakumar, M. V., & Pulwarty, R. (2014). Managing drought risk in a changing climate: The role of national drought policy. Weather and Climate Extremes, 3, 4-13. https://doi.org/10.1016/j.wace.2014.01.002 Wilkinson, E., Budimir, M., Ahmed, A. K., & Ouma, G. (2015). Climate information and services in BRACED countries. BRACED Resilience Intel, 1. https://profiles.uonbi.ac.ke/gouma/publications/climate-information-and-services-braced-countries hou, H., Wan, J., & Jia, H. (2009). Resilience to natural hazards: a geographic perspective. Natural hazards, 53(1), 21-41. DOI: 10.1007/s11069-009-9407-y hou, H., Wan, J., & Jia, H. (2010). Resilience to natural hazards: a geographic perspective. Natural hazards, 53(1), 21-41. DOI: 10.1007/s11069-009-9407-y.
آمار تعداد مشاهده مقاله: 454 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 338

سامانه مدیریت نشریات علمی. قدرت گرفته از سیناوب

پیوندهای مفید

اخبار و اعلانات

آمار

سنجش و رتبه‌‌‌‌بندی توسعه‌‌یافتگی مناطق روستایی در برابر تاب‌‌‌‌آوری خشکسالی با تأکید بر بُعد اقتصادی در بخش ماهی‌‌دشت شهرستان کرمانشاه