
تعداد نشریات | 32 |
تعداد شمارهها | 739 |
تعداد مقالات | 7,175 |
تعداد مشاهده مقاله | 11,734,603 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 8,057,774 |
تحلیل تغییرات مساحت تالابهای هامون و سایر پهنههای آبیِ منطقۀ سیستان با استفاده از تصاویر ماهوارهای | ||
نشریه جغرافیا و توسعه | ||
مقاله 6، دوره 21، شماره 71، تیر 1402، صفحه 139-165 اصل مقاله (2.08 M) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22111/gdij.2023.7598 | ||
نویسنده | ||
محسن ابراهیمی خوسفی | ||
استادیار سنجش از دور، گروه جغرافیا، دانشگاه یزد، یزد، ایران | ||
چکیده | ||
منطقۀ سیستان یکی از مناطق استراتژیک کشور است که حیات آن وابسته به برقراری پایدار جریان آب رودخانۀ هیرمند است. در این تحقیق، روند تغییرات مساحت تالابهای هامون و سایر پیکرههای آبی واقع در منطقۀ سیستان و عوامل مؤثر بر آن با استفاده از تصاویر و محصولات ماهوارهای، دادههای هواشناسی و آزمون من-کندال و شیب سن مورد بررسی قرار گرفت. بدینمنظور از دادههای هواشناسی دمای حداقل، دمای حداکثر، دمای میانگین، بارش و تبخیر ایستگاه زابل در بازۀ زمانی 2018-1985؛ محصولات ماهوارهای شامل پهنههای آبی مستخرج از تصاویر ماهوارهای لندست 2020-1985، شاخص تفاضلی پوشش گیاهی، شاخص شدت خشکسالی پالمر و همچنین تصاویر ماهوارهای سنتینل 2 و ثقلسنجی GRACE در بازۀ زمانی 2022-2000 استفاده شد. برای بررسی آخرین وضعیت و محاسبۀ پهنههای آبی منطقۀ سیستان، از شاخص اتوماتیک استخراج آب (AWEI) با استفاده از تصاویر سنتینل 2 در شهریور 1401 استفاده شد. نتایج حاصل نشاندهندۀ روند کاهشی معنیدار پارامترهای دمای حداقل، دمای حداکثر، دمای میانگین، بارش، مساحت پهنههای آبی و شاخص خشکسالی پالمر است. از طرفی تغییرات شاخص NDVI روندی افزایشی معنیدار را نشان داد که ناشی از توسعۀ کمّی اراضی زیر کشت کشاورزی در دشت سیستان است. فعالیتهای کشور افغانستان در بالادست حوضۀ آبریز هیرمند نیز بر منابع آب ورودی این رودخانه به ایران تأثیرگذار است. نتایج حاصل از شاخص AWEI نشان داد پس از بهرهبرداری کامل از بند انحرافی کمالخان، مسیر طبیعی جریان آب رودخانۀ هیرمند به سمت گودزره منحرف شده، بهنحویکه مانع از ورود آب به خاک ایران و باعث آبگیری شورهزار گودزره شده است؛ بهگونهای که مساحت آب جریانیافته در گودزره بیش از 34 هزار هکتار و مساحت آب پشت سد کمالخان معادل 2899 هکتار است. درحالیکه مساحت آب ذخیرهشده در مجموعۀ چاهنیمهها معادل 3747 هکتار است که مؤید تأثیر بهرهبرداری سد کمالخان بر جریان طبیعی رودخانۀ هیرمند است. | ||
کلیدواژهها | ||
آب های مرزی؛ گوگل ارث انجین؛ چاه نیمه؛ گودزره؛ سنجش از دور | ||
مراجع | ||
ابراهیمیخوسفی، محسن؛ فرزام پوراصغرسنگاچین (1397). بررسی تأثیرات برنامههای تنظیم آب کشورهای همسایه در حوضههای مشترک مرزی بر ایران، مرکز پژوهشهای توسعه و آیندهنگری سازمان برنامه و بودجۀ کشور. گزارش پژوهشی. https://waterhouse.ir/news/1464 اصغری، صادق؛ مهدی نادریانفر (1394). آسیبپذیری سکونتگاههای روستایی از ماسههای روان بستر خشک تالاب بینالمللی هامون در شهرستان هیرمند، نشریۀ تحلیل فضایی مخاطرات محیطی. سال دوم، شمارۀ 1. صفحات 30-17. https://www.sid.ir/paper/264770/fa امیدوار، کمال؛ حسین سالاری (1392). مطالعۀ روند تغییرات گرما و بارش در غرب و شمال غرب ایران با استفاده از روشهای پارامتری و ناپارامتری، جغرافیا. دورۀ یازدهم. شمارۀ سی و هفتم. صفحات 288-271. https://www.sid.ir/paper/150411/fa ایمانی، رسول؛ رضا قضاوی؛ اباذر اسماعیلی اوری (1400). بررسی روند، تجزیه و تحلیل، مدلسازی و پیشبینی بارش ماهانه با استفاده از مدلهای تصادفی (مطالعۀ موردی: ایستگاه اردبیل)، مطالعات جغرافیایی مناطق خشک. دورۀ یازدهم. شمارۀ 44. صفحات 98-84. http://journals.hsu.ac.ir/jarhs/article-1-1687-fa.html حاجیحسینی، محمدرضا؛ حمیدرضا حاجیحسینی؛ مهران شایگان؛ سعید مرید؛ جبار وطن فدا؛ علیرضا نجفی (1392). بررسی تغییرات کاربری اراضی پاییندست سد کجکی حوضۀ هیرمند افغانستان با استفاده از طبقهبندیکنندة بیشترین شباهت، درخت تصمیمگیری و ماشینهای بردار پشتیبان، مجلۀ سنجشازدور و GIS ایران. سال پنجم. شمارۀ چهارم. زمستان 1392. صفحات 87-69. https://gisj.sbu.ac.ir/article_95234.html حجازیزاده، زهرا؛ محمدحسین ناصرزاده؛ داریوش حاتمیزرنه؛ محمد رضایی (1393). کاربرد روشهای آماری و نمایههای خشکسالی در تحلیل نوسانات بارش مطالعۀ موردی: ایستگاه کرمان، مطالعات جغرافیایی مناطق خشک. دورۀ پنجم. شمارۀ هفدهم. صفحات 51-35. http://journals.hsu.ac.ir/jarhs/article-1-249-fa.html خسروی، محمود؛ تقی طاوسی؛ اکبر زهرایی (1394). شبیهسازی تغییرات آب و هوایی استان سیستان و بلوچستان با استفاده از ریزگردانی داده های مدل گردش عمومی جو (GCM) برای دوره آب و هوای 2040-2009، سال 30. شماره سوم. پاییز 1394. شماره پیاپی 118. صفحات 206-185. https://journals.ui.ac.ir/article_18130.html رحیمی، محمد؛ کامیار شکوهیرازی؛ علیاصغر ذوالفقاری (1399). بررسی روند متغیرهای آب و هواشناختی حوضۀ هیرمند و تأثیر آن بر تخریب زمین در دشت سیستان، مجلۀ پژوهشهای حفاظت آب و خاک. دورۀ 27. شمارۀ 3. صفحات 228-213. https://jwsc.gau.ac.ir/article_5143.html رودری، آرتمیس؛ فرزاد حسنپور؛ مصطفی یعقوبزاده؛ حمید دلاور (1398). بررسی رابطۀ خشکسالی هواشناسی و هیدرولوژی در دشت سیستان، فصلنامۀ علوم و تکنولوژی محیطزیست. دورۀ 21. شمارۀ 6. پیاپی 85. صفحات 44-33. https://jest.srbiau.ac.ir/article_12146.html سازمان حفاظت محیطزیست (1394). طرح حفاظت از تالابهای ایران- برنامۀ مدیریت جامع تالابهای بینالمللی هامون. http://www.wetlandsproject.ir/publications/books/detail/Hamoun-International-Wetlands-Management-Plan-/1006/view/ سازمان مدیریت و برنامهریزی استان سیستان و بلوچستان (1400). سند توسعه و آمایش شهرستانهای استان سیستان و بلوچستان- شهرستان زابل، طرح پژوهشی. سرگزی، زهره (1400). کارکردهای اقتصادی و اجتماعی دریاچۀ هامون در زندگی مردم سیستان، فصلنامۀ مطالعات کاربردی در علوم اجتماعی و جامعهشناسی. سال چهارم. شمارۀ 2. پیاپی 15. صفحات 50-43. http://shij.ir/asscs/post.aspx?id=709 سلیقه، محمد (1389). اثر تغییرات سطح دریاچۀ هامون بر اقلیم محلی سیستان، مجموعه مقالات چهارمین کنگرۀ بینالمللی جغرافیدانان جهان اسلام. زاهدان https://civilica.com/doc/82832/ شاکریاری، مجتبی؛ امیرهوشنگ احسانی؛ تورج نصرآبادی؛ پیمان محمودی (1395). بررسی قابلیت دادههای سنجندۀ لندست بهمنظور بررسی تغییرات پوشش اراضی (مطالعۀ موردی: تالاب بینالمللی هامون)، نشریۀ مهندسی اکوسیستم بیابان. دورۀ پنجم. شمارۀ 10. صفحات 84-69. https://deej.kashanu.ac.ir/article-1-316-fa.html شریفیکیا، محمد (1389). پایش تغییرهای تراز آبی در دریاچۀ هامون، مبتنی بر تحلیل سری زمانی تصاویر سنجشازدوری، برنامهریزی و آمایش فضا. دورۀ 14. شمارۀ 3. صفحات 176-155. https://hsmsp.modares.ac.ir/article-21-6406-fa.html فیروزی، فاطمه؛ نورالله نیکپور؛ زینب رخشانی؛ حمیدرضا غفاریان مالمیری؛ پیمان محمودی (1399). پایش روند تغییرات تپههای ماسهای با رویکرد سنجشازدور (مطالعۀ موردی: دشت سیستان)، پژوهشهای ژئومورفولوژی کمّی. دورۀ نهم. شمارۀ 3. صفحات 255-239. http://www.geomorphologyjournal.ir/article_122228.html قربانی، خلیل؛ صدیقه برارخانپور؛ اسماعیل ولیزاده؛ عبدالجبار ملااراضی (1399). تحلیل منطقهای روند و نقطۀ شکست در سریهای فصلی شاخص خشکسالی SPEI در ایران، نشریۀ پژوهشهای حفاظت آب و خاک. دورۀ بیست و هفتم. شمارۀ چهارم. صفحات 200-185. https://jwsc.gau.ac.ir/article_5218.html کرمی، رقیه؛ حسن رضایی؛ عبدالرسول سلمان ماهینی؛ خلیل قربانی نصرآبادی (1401). ارزیابی تغییرات اقلیمی در حوضۀ تالاب بینالمللی هامون با استفاده از مدل LARS-WG6، دورۀ یازدهم. شمارۀ 31. صفحات 122-107. https://journals.usb.ac.ir/article_5948.html مجلس شورا (1351). قانون معاهده راجع به آب رود هیرمند بین دولت شاهنشاهی ایران و دولت افغانستان، قانون مصوب تاریخ 10/05/1352. https://rc.majlis.ir/fa/law/show/95041 مرکز آمار ایران (1399). سامانۀ سالنامۀ آماری. سالنامۀ آماری استان سیستان و بلوچستان. https://nnt.sci.org.ir/sites/Apps/yearbook/Lists/year_book_req/Item/newifs.aspx مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی (1383). منابع آب دشت سیستان، دفتر مطالعات زیربنایی و مطالعات حقوقی. کد موضوعی 410. شمارۀ مسلسل 7302. https://rc.majlis.ir/fa/report/show/734820 مزیدی، احمد؛ حسن بهاالدین بیگی (1400). مطالعۀ روند دما، بارش و سرعت باد در مناطق شمالی و غربی استان کرمان با استفاده از آزمونهای پارامتری و ناپارامتری، جغرافیا و روابط انسانی. دورۀ چهارم. شمارۀ چهارده. صفحات 254-246. https://www.magiran.com/paper/2362495 ملکی، سعیده؛ وحید راهداری؛ نیکلاس بغدادی؛ احمد پهلوانروی (1399). استفاده از دادههای رادار دهانۀ مصنوعی سنتینل-1 بهمنظور مطالعۀ اکوسیستمهای آبی، تحقیقات منابع آب ایران. دورۀ 16. شمارۀ 2. شهریور 1399. صفحات 270-259. http://www.iwrr.ir/article_113051.html
References Afzali, R., Kamran Dastjerdi, H., Zibasaz Khoshmanzareh, S., Zaki, Y., & Yazdanpanah Dero, Q (2022). Monitoring of water resources and vegetation in the Helmand Basin using satellite image time-series and border hydro-political challenges. Water Policy1246-1223,24. https://doi.org/10.2166/wp.2022.280 Chambers, D.P (2006). Evaluation of new GRACE time‐variable gravity data over the ocean. Geophysical Research Letters, 33. https://doi.org/10.1029/2006GL027296 Dalin, C., Wada, Y., Kastner, T., & Puma, M.J (2017). Groundwater depletion embedded in international food trade. Nature, 543, 700-704. DOI: 10.1038/nature21403 Deoli, V., & Kumar, D (2020). Analysis of groundwater fluctuation using GRACE satellite data. Indian Journal of Ecology, 47, 299-302. https://doi.org/10.3390/w15020282 Didan, K (2015). MODIS/Terra Vegetation Indices 16-Day L3 Global 500m SIN Grid V061 [Data set]. NASA EOSDIS Land Processes DAAC. In. https://ladsweb.modaps.eosdis.nasa.gov/missions-and-measurements/products/MOD13A1 Feyisa, G.L., Meilby, H., Fensholt, R., & Proud, S.R (2014). Automated Water Extraction Index: A new technique for surface water mapping using Landsat imagery. Remote Sensing of Environment, 140, 23-35. https://doi.org/10.1016/j.rse.2013.08.029 Kendall, M (1975). Rank correlation measures, Vol. 202. Charles Griffin, London, 15 Landerer, F.W., & Swenson, S (2012). Accuracy of scaled GRACE terrestrial water storage estimates. Water resources research, 48. https://doi.org/10.1029/2011WR011453 Lettenmaier, D.P., Alsdorf, D., Dozier, J., Huffman, G.J., Pan, M., & Wood, E.F (2015). Inroads of remote sensing into hydrologic science during the WRR era. Water resources research, 51, 7309-7342. https://doi.org/10.1002/2015WR017616 Maleki, S., Koupaei, S.S., Soffianian, A., Saatchi, S., Pourmanafi, S., & Rahdari, V (2019). Human and climate effects on the Hamoun wetlands. Weather, Climate, and Society, 11, 609-622. Mann, H.B (1945). Nonparametric tests against trend. Econometrica: Journal of the econometric society, 245-259. McCabe, M.F., Rodell, M., Alsdorf, D.E., Miralles, D.G., Uijlenhoet, R., Wagner, W., Lucieer, A., Houborg, R., Verhoest, N.E., & Franz, T.E (2017). The future of Earth observation in hydrology. Hydrology and earth system sciences, 21, 3879-3914. doi: 10.5194/hess-21-3879-2017 Moiwo, J.P., Yang, Y., Li, H., Han, S., & Hu, Y (2009). Comparison of GRACE with in situ hydrological measurement data shows storage depletion in Hai River basin, Northern China. Water Sa, 35, 663-670. Najafi, A., & Vatanfada, J (2011). Environmental challenges in trans-boundary waters, case study: Hamoon Hirmand Wetland (Iran and Afghanistan). International Journal of Water Resources and Arid Environments, 1, 16-24. https://www.psipw.org/attachments/article/300/IJWRAE_1(1)16-24.pdf Pekel, J.-F., Cottam, A., Gorelick, N., & Belward, A.S (2016). High-resolution mapping of global surface water and its long-term changes. Nature, 540, 418-422. https://doi.org/10.1038/nature20584 Salmi, T (2002). Detecting trends of annual values of atmospheric pollutants by the Mann-Kendall test and Sen's slope estimates-the Excel template application MAKESENS. Ilmatieteen laitos, 1-35. https://www.scienceopen.com/document?vid=3d345849-152c-4d63-8c1a-c3159fa3563d Srivastava, A., & Saran, S (2017). Comprehensive study on AOD trends over the Indian subcontinent: a statistical approach. International Journal of Remote Sensing, 38, 5127-5149. https://doi.org/10.1080/01431161.2017.1323284 Swenson, S (2012). GRACE monthly land water mass grids NETCDF RELEASE 5.0. Ver. 5.0. PO. DAAC. https://podaac.jpl.nasa.gov/dataset/TELLUS_LAND_NC_RL05 Tamiminia, H., Salehi, B., Mahdianpari, M., Quackenbush, L., Adeli, S., & Brisco, B (2020). Google Earth Engine for geo-big data applications: A meta-analysis and systematic review. ISPRS Journal of Photogrammetry and Remote Sensing, 164, 152-170. https://doi.org/10.1016/j.isprsjprs.2020.04.001 United Nations Environment Programme (2006). History of environmental change in the Sistan Basin: Based on satellite image analysis: 1976-2005. https://wedocs.unep.org/20.500.11822/7690 UNEP-DHI, U (2016). Transboundary river basins: Status and trends. Nairobi, Kenya. https://www.unepdhi.org/transboundary-river-basins/ Van Dijk, A., & Renzullo, L.J (2011). Water resource monitoring systems and the role of satellite observations. Hydrology and earth system sciences, 15, 39-55. https://hess.copernicus.org/articles/15/39/2011/ Vicente-Serrano, S.M., Beguería, S., & López-Moreno, J.I (2010). A multiscalar drought index sensitive to global warming: the standardized precipitation evapotranspiration index. Journal of climate, 23, 1696-1718. https://doi.org/10.1175/2009JCLI2909.1 Zhang, Y., Pan, M., & Wood, E.F (2016). On creating global gridded terrestrial water budget estimates from satellite remote sensing. Remote sensing and water resources (59-78): Springer. DOI: 10.1007/978-3-319-32449-4_4 | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 737 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 626 |