تعداد نشریات | 31 |
تعداد شمارهها | 698 |
تعداد مقالات | 6,840 |
تعداد مشاهده مقاله | 11,121,707 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 7,502,210 |
نقش مسجد در نشر معارف شیعی در جامعه عصر صفویه | ||
نشریه پژوهشهای تاریخی ایران و اسلام | ||
مقاله 2، دوره 17، شماره 33، دی 1402، صفحه 25-52 اصل مقاله (630.55 K) | ||
نوع مقاله: علمی و پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22111/jhr.2023.41783.3350 | ||
نویسنده | ||
جهانبخش ثواقب* | ||
استاد دانشگاه لرستان/ گروه تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه لرستان، خرم آباد، ایران | ||
چکیده | ||
اقدام مهم شاه اسماعیل اول (907-930ق.) در رسمیتبخشی مذهب تشیع در ایران و برقراری پیوند بین مذهب و سیاست در حکومت صفویه، در ایجاد وحدت سیاسی و شکلگیری هویت ملی و ارضی نقش عمدهای ایفا کرد. صفویان پس از تشکیل دولت دریافتند که برای تثبیت این مذهب در تاروپود جامعه و نهادینهسازی آن نیاز به اقدامات گسترده فرهنگی و تمدنی دارند. این اقدامات را با بهرهگیری از ظرفیت تأسیسات و نهادهای دینی و علمای شیعی میسر ساختند و تلاش گستردهای جهت اقدامات فرهنگی و عمرانی در جهت سیاست شیعیسازی جامعه و تثبیت موقعیت این مذهب بهکار بستند. صفویان با بنای مساجد بهمنزله پایگاهی دینی که متکفل ترویج مبانی اعتقادی و فقهی شیعه در جامعه است و بازسازی زیارتگاهها و امامزادههای شیعی توانستند که هم در نهادینهسازی و گسترش شیعه در جامعه ایران اقدام کنند و هم در گسترش مساجد و بناهای مذهبی بکوشند. هدف این مقاله، بررسی نقش مسجد در نشر معارف شیعی در جامعه ایران عصر صفویه، بهروش توصیفی- تحلیلی است. یافته پژوهش نشان داده که در دوره صفویه با گسترش سنت مسجدسازی و بازسازی و اصلاح مساجد پیشین، از این پایگاه دینی با کمک علمای شیعه در ترویج و نشر معارف شیعی در جامعه بهرهگیری مطلوبی شده است. | ||
کلیدواژهها | ||
شاهان صفوی؛ علمای شیعی؛ مسجد؛ جامعه ایران؛ معارف شیعی | ||
مراجع | ||
آقاجری، هاشم (1389)، مقدمهای بر مناسبات دین و دولت در ایران عصر صفوی، تهران: طرح.
آنجوللو، جووان ماریا (1381)، سفرنامه، در: سفرنامههای ونیزیان در ایران، ترجمه منوچهر امیری، تهران: خوارزمی.
اسپناقچی پاشازاده، محمدعارف (1379)، انقلاب الاسلام بین الخواص و العوام، بهکوشش رسول جعفریان، قم: دلیل.
اسماعیلی، محبوبه؛ احمدی، نزهت و منصور صفتگل (1392)، «بررسی کارکردهای مختلف مساجد در عصر صفویه»، پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی، سال46، ش2، پاییز و زمستان: 145-172.
اشترویس، یوهان (1396)، سفرنامه یوهان اشترویس، ترجمه ساسان طهماسبی، قم: مجمع ذخائر اسلامی با همکاری کتابخانه و موزه ملی ملک- تهران.
اصفهانی، محمدمعصوم بن خواجگی (1368)، خلاصهالسیر، بهکوشش ایرج افشار، تهران: علمی.
اعتمادالسلطنه صنیعالدوله، محمدحسنخان (بیتا)، مطلعالشمس، نسخه افست شده، تهران: انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
افندی، عبداللهبن عیسیبیگ (1389)، ریاضالعلماء و حیاضالفضلاء، ترجمه محمدباقر ساعدی، مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی.
افوشتهای نظنزی، محمود بن هدایتالله (1373)، نقاوهالآثار فی ذکرالاخیار، بهاهتمام احسان اشراقی، تهران: علمی و فرهنگی.
امینی هروی، امیرصدرالدین ابراهیم (1383)، فتوحات شاهی، تصحیح محمدرضا نصیری، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
اولئاریوس، آدام (1369)، سفرنامه آدام اولئاریوس، ترجمه حسین کُردبچه، بیجا: کتاب برای همه.
بازرگان ونیزی (1381)، سفرنامه، در: سفرنامههای ونیزیان در ایران، ترجمه منوچهر امیری، تهران: خوارزمی.
بلانت، ویلفرد (1384)، اصفهان مروارید ایران، ترجمه محمدعلی موسوی فریدنی، بهکوشش محمد احمدینژاد، اصفهان: خاک.
بوسه، هریبرت (1367)، پژوهشی در تشکیلات دیوان اسلامی، ترجمه غلامرضا ورهرام، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
تاورنیه، ژان باتیست (1369)، سفرنامه تاورنیه، ترجمه ابوتراب نوری، تصحیح حمید شیرانی، بیجا: سنایی و تأیید اصفهان.
ثواقب، جهانبخش و فریده مروتی (1395)، «اقدامات فرهنگی شاه تهماسب اول در نهادینهسازی تشیع در جامعه»، شیعهشناسی، سال14، ش54، تابستان: 31-62.
جعفریان، رسول (1379)، صفویه در عرصه دین، فرهنگ و سیاست، قم: پژوهشکده حوزه و دانشگاه.
جملی کارری، جووانی فرانچسکو (1383)، سفرنامه کارری، ترجمه عباس نخجوانی و عبدالعلی کارنگ، تهران، علمی و فرهنگی.
جنابدی، میرزابیگ حسن (1378)، روضهالصفویه، بهکوشش غلامرضا طباطبایی مجد، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
جهانگشای خاقان: تاریخ شاه اسماعیل [مجهولالمؤلف] (1364)، مقدّمه اللهدتا مضطر، اسلامآباد: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.
الحسینی، خورشاهبن قباد (1379)، تاریخ ایلچی نظامشاه، تصحیح محمدرضا نصیری و کوئیچی هانهدا، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
الحسینی تفرشی، محمدحسین (1388)، مبادی تاریخ زمان نواب رضوان مکان (شاه صفی)، ضمیمه تاریخ شاه صفی، تصحیح و تعلیقات محسن بهرامنژاد، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
حسینی خاتونآبادی، عبدالحسین (1352)، وقایعالسنین و الاعوام، تصحیح محمدباقر بهبودی، تهران: کتابفروشی اسلامیه.
الحسینی سوانحنگار تفرشی، ابوالمفاخر بن فضلالله (1388)، تاریخ شاه صفی (تاریخ تحولات ایران در سالهای 1038- 1052ق.)، تصحیح و تعلیقات محسن بهرامنژاد، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
خادم اصفهانی، زینالعابدین (1395)، تحفه صفویه، تصحیح و تحشیه حسین مسجدی و مهراب مرادی، تهران: منشور سمیر.
خواندامیر، امیرمحمود (1370)، تاریخ شاه اسماعیل و شاه طهماسب صفوی، تصحیح محمدعلی جراحی، تهران: گستره.
خواندمیر، غیاثالدین (1353)، تاریخ حبیبالسیر، تصحیح زیرنظر محمد دبیرسیاقی، تهران: خیام.
خوانساری، محمدباقر موسوی (1390)، روضات الجنات فی احوال العلماء والسادات، قم: اسماعیلیان.
دریابل، ژرژ تکتاندر فن (1351)، ایترپرسیکوم«گزارش سفارتی به دربار شاه عباس اول»، ترجمه محمود تفضلی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
دلاواله، پیترو (1370)، سفرنامه، ترجمه شعاعالدین شفا، تهران: علمی و فرهنگی.
دوغلات، میرزا محمدحیدر (1383)، تاریخ رشیدی، تصحیح عباسقلی غفاریفرد، تهران: میراث مکتوب.
راقم سمرقندی، میرسیدشریف (1380)، تاریخ راقم، بهکوشش منوچهر ستوده، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
رفیعی مهرآبادی، ابوالقاسم (1352)، آثار ملی اصفهان، تهران: انجمن آثار ملی.
روملو، حسنبیگ (1384)، احسنالتواریخ، تصحیح عبدالحسین نوایی، تهران: اساطیر.
زنو، کاترینو (1381)، سفرنامه، در: سفرنامههای ونیزیان در ایران، ترجمه منوچهر امیری، تهران: خوارزمی.
سانسون، مارتین (1346)، سفرنامۀ سانسون، ترجمۀ تقی تفضلی، تهران: ابنسینا.
سبزواری، محمدباقر (1383)، روضهالانوار عباسی (در اخلاق و شیوه کشورداری)، تصحیح اسماعیل چنگیزی اردهایی، تهران: میراث مکتوب.
شاردن، جان (1374)، سفرنامه شاردن، ترجمه اقبال یغمایی، تهران: توس.
شاملو، ولیقلی (1371، 1374)، قصصالخاقانی، تصحیح حسن سادات ناصری، ج1و2، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
شایستهفر، مهناز (1384)، هنر شیعی، تهران: مؤسسه مطالعات هنر اسلامی.
شایستهفر، مهناز (1380)، «جایگاه قرآن، حدیث و ادعیه در کتیبههای اسلامی»، مدرس، دوره 5، ویژهنامه ش23: 57-94.
شیخ بهایی (1392)، کلیات اشعار و آثار فارسی، بهکوشش کاظم عابدینی مطلق، قم: توسعه قلم.
شیخ لطفالله، رساله اعاده نماز، نسخه خطی، ش355، قم: کتابخانه آیهالله بروجردی.
شیخ لطفالله، رساله اعتکافیه، نسخه خطی، ش2244، مشهد: کتابخانه آستان قدس رضوی.
شیرازی، عبدیبیگ نویدی (1369)، تکملهالاخبار، تصحیح عبدالحسین نوایی، تهران: نی.
عالمآرای شاه اسماعیل[مجهولالمؤلف] (1384)، تصحیح اصغر منتظرصاحب، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
عاملی، بهاءالدین محمد (بیتا)، جامع عباسی، تهران: فراهانی و عابدی.
عاملی، حسینبن عبدالصمد (بیتا)، العقدالحسینی؛ الرساله الوسواسیه، تحقیق سیدجواد مدرسی یزدی، یزد: چاپخانه گلبهار.
فلسفی، نصرالله (1369)، زندگانی شاه عباس اول، تهران: علمی.
فیگوئروا، دن گارسیا د سیلوا (1363)، سفرنامه، ترجمه غلامرضا سمیعی، تهران: نو.
قمی، شیخ عباس (1385)، فوائدالرضویه فی احوال علماء المذهب الجعفریه، تحقیق ناصر باقری بیدهندی، قم: مؤسسه بوستان کتاب.
قمی، قاضی احمدبن شرفالدین الحسینی (1383)، خلاصهالتواریخ، تصحیح احسان اشراقی، تهران: دانشگاه تهران.
کاتف، فدت آفاناس یویچ (1356)، سفرنامه، ترجمه محمدصادق همایونفرد، تهران: کتابخانه ملی.
کرکی (محقق، شیخ)، علیبن الحسین (بیتا)، رسائل المحقق الکرکی، تحقیق محمد الحسون، اشراف: محمود المرعشی، قم: مکتبه آیهالله العظمی المرعشی النجفی.
کرکی (محقق، شیخ)، علیبن الحسین (1410)، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم: مؤسسه آلالبیت لاحیاء التراث.
کروسینسکی، تادوز یودا (1396)، سفرنامه کروسینسکی(از شاه سلطان حسین تا نادرشاه)، ترجمه ساسان طهماسبی، قم: مجمع ذخائر اسلامی، کتابخانه و موزه ملی ملک.
کمپفر، انگلبرت (1363)، سفرنامه، ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران: خوارزمی.
لاپیدوس، ایرا ام. (1376)، تاریح جوامع اسلامی از آغاز تا قرن هجدهم، ترجمه محمود رمضانزاده، مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی.
مجلسی، محمدتقی (بیتا)، لوامع صاحبقرانی، قم: اسماعیلیان.
مدرس تبریزی، محمدعلی (1346)، ریحانهالادب، تبریز: چاپخانه شفق.
مدرسی طباطبایی، حسین (1335)، تربت پاکان، قم: مؤلف.
ممبره، میکله (1398)، سفرنامه میکله ممبره، ترجمه ساسان طهماسبی، قم: مجمع ذخائر اسلامی.
منجم یزدی، ملا جلالالدین محمد (1366)، تاریخ عباسی یا روزنامه ملاجلال، بهکوشش سیفالله وحیدنیا، بیجا: وحید.
منشی قزوینی، بوداق (1378)، جواهرالاخبار، تصحیح محسن بهرامنژاد، تهران: میراث مکتوب.
منشی، اسکندربیگ (1377)، تاریخ عالمآرای عباسی، تصحیح محمداسماعیل رضوانی، تهران: دنیای کتاب.
میرزا رفیعا، محمدرفیعبن حسن (1385)، دستورالملوک میرزا رفیعا، بهکوشش و تصحیح محمداسماعیل مارچینکوفسکی، ترجمه علی کردآبادی، تهران: وزارت امور خارجه.
نصیری، محمدابراهیمبن زینالعابدین (1373)، دستور شهریاران، بهکوشش محمدنادر نصیری مقدم، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار یزدی.
واله اصفهانی، محمدیوسف (1380)، ایران در زمان شاه صفی و شاه عباس دوم (خلدبرین)، تصحیح و تعلیق محمدرضا نصیری، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
واله اصفهانی، محمدیوسف (1372)، خلدبرین، بهکوشش میرهاشم محدث، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
وحید قزوینی، میرزامحمدطاهر (1383)، تاریخ جهانآرای عباسی، تصحیح سعید میرمحمدصادق، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
هنرفر، لطفالله (1350)، گنجینه آثار تاریخی اصفهان، اصفهان: کتابفروشی ثقفی. | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 232 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 111 |