اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 33 |
| تعداد شماره‌ها | 775 |
| تعداد مقالات | 7,506 |
| تعداد مشاهده مقاله | 12,578,281 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 8,512,854 |
نقش دربار سلاطین محلی قلمرو شرقی خلافت عباسی در گسترش تنجیم | ||
| نشریه پژوهش‌های تاریخی ایران و اسلام | ||
| مقاله 7، دوره 17، شماره 33، دی 1402، صفحه 149-176 اصل مقاله (732.71 K) | ||
| نوع مقاله: علمی و پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22111/jhr.2023.43915.3471 | ||
| نویسنده | ||
| فاطمه زرگری* | ||
| دانش آموخته دکتری تاریخ ایران بعد از اسلام.دانشگاه شهید بهشتی.تهران.ایران | ||
| چکیده | ||
| برآمدن حکومت‌های مستقل و نیمه مستقل، در فاصله قرون4 تا 7 هجری هم‌زمان با ضعف ساختار سیاسی خلافت عباسی و افول نظارت مرکزی در مناطقی از جهان اسلام بود. این تقارن علاوه بر ایجاد تغییرات گسترده اجتماعی و سیاسی باعث ایجاد دگرگونی‌های فرهنگی در سرزمین‌های اسلامی گردید. در این زمان دربار سلاطین محلی به کانون توجه و مهاجرت علما و دانشمندان تبدیل شد و این روند همچنان در روزگار تثبیت قدرت مغولان و عصر ایلخانان تداوم یافت . منجمان به عنوان مطلعان از اسرار آسمان در دربار سلاطین حضوری پررنگ و اثرگذار یافتند. «جداول نجومی» یا «زیج‌ها» و سایر ادوات تنجیم، از جمله ابزارهای منجمان برای پیش‌گویی رخ‌دادهای آینده در قرون میانه اسلامی بود. حال سوال اصلی این است که با توجه به جایگاه تنجیم در عملکردهای سیاسی سلاطین، این امر چه تأثیری بر توزیع جغرافیایی جداول نجومی در فاصله قرون 4 تا ۷هجری داشته است؟ در این تحقیق از روش تاریخی به منظور توصیف و تحلیل داده‌ها استفاده شده است. یافته‌های مقاله نشان می‌دهد، در فاصله قرون 4 تا ۷ تغییر مکانی تدوین جداول نجومی از بغداد به سایر نواحی سرزمین‌های اسلامی به ویژه ایران و ماوراءالنهر رخ داده است. همچنین احداث رصدخانه‌ها در این مناطق، نگارش زیجهای دقیق به نام حکام محلی و تدوین زیج‌ها به زبان فارسی نمونه‌هایی از اثرگذاری رویکرد تنجیمی دربار سلاطین بوده است. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| زیج؛ رصدخانه؛ منجمان؛ دربار سلاطین محلی؛ تنجیم؛ خلافت عباسی | ||
| مراجع | ||
|
آیتی، عبدالمحمد. 1346. تحریر تاریخ وصاف، تهران: بنیاد فرهنگی ایران.
ابن جلجل، ابی داود سلیمان بن حسان. 1405. طبقات الاطباء و الحکماء، تصحیح فواد سید، بیروت: موسسه الرساله.
ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی . بی تا. المنتظم، ج15. بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن طاووس، رضی الدین علی. 1386. فرج المهموم فی تاریخ علم النجوم(معرفه النهج الحلال من علم النجوم). قم: دارالذخائر.
ابن کثیر، اسماعیل بن عمر. 1978. البدایه و النهایه ، ج10 . بیروت: دارالفکر.
ابن ندیم، محمد بن اسحاق. 1381. الفهرست، ترجمه محمد رضا تجدد، تهران: اساطیر.
اذکایی، پرویز. 1385. « قانون مسعودی بیرونی(جایگاه آن در تاریخ علم)».آینه میراث. ش35. ص109-120.
اصیلی، سوسن. 1372. «محاسبات نجومی در ایران پس از اسلام». کیهان فرهنگی، ش102. ص34-37.
اقبال، عباس. 1345. خاندان نوبخت، تهران: زبان و فرهنگ ایران.
القاشانی، ابوالقاسم عبدالله. 1348. تاریخ اولجایتو، به اهتمام مهین همبلی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
بیهقی، ابوالفضل. 1371. تاریخ بیهقی. چ3. تصحیح علی اکبر فیاض. بی جا: دنیای کتاب.
جوینی، علاء الدین عطاملک. 1375. تاریخ جهانگشای جوینی، ج2و3 . تصحیح محمد قزوینی، تهران: دنیای کتاب.
حسینی، علی بن ناصر. 1380. زبده التواریخ اخبار الامراء و الملوک السلجوقیه. ترجمه رمضان علی روح الهی. تهران: ایل شاهسون بغدادی.
حقایقی، محمد بن علی، 1395. زیج یمینی ، مقدمه علی صفری آق قلعه. تهران: میراث مکتوب.
خاقانی شروانی، بدیل بن علی. 1338. دیوان قصاید خاقانی شروانی، تصحیح ضیاء الدین سجادی، تهران: زوار.
خواندمیر، غیاث الدین. 1353. تاریخ حبیب السیر. ج3. زیر نظر محمد دبیر سیاقی، تهران: خیام.
راوندی، محمد بن علی . 1333. راحه الصدور و آیه السرور. تهران: علی اکبر علمی.
زیدان، جرجی. 1352. تاریخ تمدن اسلام، ج3، چ 4. ترجمه علی جواهر کلام. تهران: امیرکبیر.
ساندرز ، ج.ج .1363. تاریخ فتوحات مغول، ترجمه ابوالقاسم حالت، چ2، تهران: امیرکبیر.
شهیدی، جعفر. 1376. شرح لغات و مشکلات دیوان انوری ابیوردی. چ2. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
صدیقی، غلامحسین. 1377. « حکیم نسوی» ، نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران،س6، ش1، ص12-28.
صفا، ذبیح الله. 1369. تاریخ ادبیات ایران. ج3. چ7 . تهران: فردوس.
______ . 1371. تاریخ علوم عقلی در تمدن اسلامی تا اواسط قرن پنجم، ج1، تهران: دانشگاه تهران.
صلیبا، جرج، 1392، « نجوم و احکام نجوم در دوره اسلامی»، ترجمه یونس مهدوی، س2، ش1، بها و تابستان. ص 52-63.
عتبی، محمد بن عبدالجبار. 1345. تاریخ یمینی، ترجمه ناصر بن ظفر جرفادقانی، تصحیح جعفر شعار. تهران: علمی و فرهنگی.
قاسملو، فرید و فریبا پایروند ثابت، 1391. فهرستواره مشترک نسخه های خطی نجوم و علوم وابسته در کتابخانه های ایران. ج1. تهران: دانشگاه آزاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات.
کارنامه اردشیر بابکان. 1369. تصحیح قاسم هاشمی نژاد. تهران: مرکز.
کرمانی، احمد بن حامد افضل الدین . بی تا. عقد العلی للموقف الاعلی، تصحیح علی محمد عامری، تهران: روزبهان.
کریستن سن، آرتور امانویل. 1368. ایران در زمان ساسانیان، ترجمه رشید یاسمی. تهران: دنیای کتاب.
کندی، ادوارد استوارت. 1374. پژوهشی در زیجهای دوره اسلامی، ترجمه محمد باقری. تهران: علمی و فرهنگی.
کیکاوس، عنصرالمعالی. 1320. منتخب قابوسنامه. به اهتمام سعید نفیسی. تهران: سبر.
گیاهی یزدی، حمید رضا. 1382. «زیج معتبر سنجری». تاریخ علم .ش1، ص75-89.
لاپیدوس، ایراماروین، 1376. تاریخ جوامع اسلامی از آغاز تا قرن هجدهم، ترجمه محمود رمضان زاده، مشهد: آستان قدس.
مستوفی، حمدالله. 1387. تاریخ گزیده، چ5، تصحیح عبدالحسین نوایی، تهران: امیرکبیر.
منزوی، احمد.1348. فهرست نسخه های خطی فارسی. ج1. موسسه فرهنگی منطقه ای.
نسوی زیدری، شهاب الدین.1344. سیرت جلال الدین منکبرنی، تصحیح مجتبی مینوی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
نظامی عروضی، احمد بن عمر . 1333. چهارمقاله، چ3. تصحیح محمد قزوینی، به کوشش محمد معین، تهران: زوار.
نلینو، کرلو الفونسو. 1349. تاریخ نجوم اسلامی، ترجمه احمد آرام. تهران: امیرکبیر.
نیشابوری، ظهیرالدین. 1332. سلجوقنامه. تصحیح اسماعیل خان افشار حمیدالملک. بی جا: گلاله خاور.
ورجاوند، پرویز. 1366. کاوش رصدخانه مراغه، نگاهی به پیشینه دانش ستاره شناسی در ایران، تهران: امیرکبیر .
همدانی، رشیدالدین فضل الله. 1362. جامع التواریخ، ج1. ج2، چ9، تصحیح بهمن کریمی، تهران: اقبال.
یعقوبی ، احمد بن اسحاق. 1382. تاریخ یعقوبی، ترجمه محمد ابراهیم آیتی، تهران: علمی و فرهنگی.
King, David A. "Islamic astronomy." In Astronomy before the Telescope, pp. 143-174. 1996.The British Museum . p150-151.
Hockey, Thomas, Virginia Trimble, Thomas R. Williams, Katherine Bracher, Richard A. Jarrell, Jordan D. Marché, JoAnn Palmeri, and Daniel WE Green, eds. The biographical encyclopedia of astronomers. New York: Springer, 2014.
Michio Yano, Bīrūnī: Abū al-Rayḥān Muḥammad ibn Aḥmad al-Bīrūnī,p131-132, The biographical encyclopedia of astronomers. New York: Springer, 2014.
Samsó, Julio, David A. King and Bernard R. Goldstein. "Astronomical handbooks and tables from the Islamic World (750-1900): An interim report." Suhayl. Journal for the History of the Exact and Natural Sciences in Islam, 2001, vol. 2, p. 9-105 (2001).
نسخ خطی
الغ بیگ، زیج الغ بیگ، نسخه خطی کتابخانه مجلس شورای اسلامی، به شماره 16397.
طوسی، نصیرالدین، زیج ایلخانی، نسخه خطی کتابخانه مجلس به شماره 181.
قفطی، علی بن یوسف، تاریخ الحکما، نسخه خطی کتابخانه مجلس به شماره 535.
کاشانی، غیاث الدین جمشید، زیج خاقانی، نسخه خطی کتابخانه مجلس به شماره 6198.
نیشابوری، نظام الدین حسن بن محمد بن حسین قمی. کشف حقایق زیج ایلخانی، نسخه خطی کتابخانه مجلس به شماره 17511. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 430 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 281 |
||