اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 32 |
| تعداد شماره‌ها | 748 |
| تعداد مقالات | 7,264 |
| تعداد مشاهده مقاله | 11,989,376 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 8,172,319 |
آینده‌اندیشی چالش‌های گسترش فضایی در ناحیۀ کلان‌شهری تهران | ||
| جغرافیا و آمایش شهری منطقه‌ای | ||
| دوره 13، شماره 48، شهریور 1402، صفحه 131-160 اصل مقاله (1.6 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22111/gaij.2023.45401.3111 | ||
| نویسندگان | ||
| کاظم خزائی1؛ اسماعیل علی اکبری2؛ هادی ویسی* 3 | ||
| 1دانشجوی دکتری تخصصی جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران. | ||
| 2استاد گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران. | ||
| 3دانشیار گروه جغرافیای سیاسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران | ||
| چکیده | ||
| گسترش فضایی شهری، برآیند سیطرۀ شهرنشینی بر فضای جغرافیایی است که روند تبدیل زمین به کاربری‌های شهری را شامل می‌شود. روندهای جدید گسترش فضایی مخصوصاً در نواحی کلان‌شهری کشورهای درحال‌توسعه آبستن چالش‌های متعدد اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی است که مطالعۀ روند و مکانیسم آن‌ها از روش‌های مفید برای یافتن راهبرد توسعۀ پایدار فضایی است. پژوهش حاضر از نوع تحقیقات کاربردی-توسعه‌ای است که به روش کیفی-کمّی انجام شده است. در بخش کیفی با استفاده از روش تصمیم‌گیری گروهی دلفی، دیدگاه خبرگان در زمینۀ شناسایی و مقایسۀ دوبه‌دوی شاخص‌ها اخذ شد و در بخش کمّی با بهره‌گیری از مدلسازی ساختاری تفسیری (ISM) در نرم‌افزار Micmac به تجزیه‌وتحلیل داده‌ها پرداخته شده است.یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که به‌ترتیب مهاجرت‌های داخلی، برهم‌خوردن تعادل جمعیتی در پهنۀ سرزمینی، ناپایداری نظام سکونتگاهی، کنترل ضعیف قانونی، توزیع بی‌عدالتی، مهاجرت‌های خارجی، ناپایداری اجتماعی، فقر، نابودی شیوۀ زندگی روستایی، حاشیه‌نشینی، افزایش نرخ جرایم و بزهکاری، کنترل ضعیف اجتماعی، بارگذاری بحرانی جمعیت، مسکن نابهنجار و افت کیفیت زندگی بیشترین قدرت نفوذ و اثرگذاری را در بین چالش‌های مورد مطالعه دارند و به‌عنوان سطح اول عوامل چالش‌زا در آیندۀ ناحیۀ کلان‌شهری تهران ایفای نقش خواهند کرد. نتایج بررسی چالش‌های ناحیۀ کلان‌شهری تهران نشان می‌دهد که در بین مؤلفه‌های مورد بررسی، بالاترین میزان قدرت نفوذ و اثرگذاری مربوط به مؤلفۀ مهاجرت (با قدرت نفوذ 5/107) است و این مؤلفه به‌عنوان چالش‌زاترین عامل در آیندۀ ناحیه کلان‌شهری تهران عمل خواهد کرد و کمترین قدرت نفوذ و اثرگذاری مربوط به مؤلفۀ الحاق، ادغام و خالی از سکنه شدن روستاها (با قدرت نفوذ 8/67) است. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| آینده‌اندیشی؛ گسترش فضایی؛ چالش‌های شهری؛ ناحیۀ کلان‌شهری؛ کلان‌شهر تهران | ||
| مراجع | ||
|
امیری، مجتبی؛ پورموسوی، سید موسی؛ صادقی، منصوره. (1392). مطالعۀ آسیب‌های اجتماعی ناشی از حاشیه‌نشینی در منطقۀ 19 شهرداری تهران از دیدگاه مدیران شهری. اقتصاد و مدیریت شهری، انجمن علمی اقتصاد شهری ایران، دورۀ دوم، شمارۀ 5، صص 119-137. https://www.sid.ir/paper/240217/fa
رابرت، پاتر؛ سلی لوید، ایونز. (1384). شهر در جهان درحال‌توسعه، ترجمۀ کیومرث ایراندوست و همکاران، انتشارات سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور.https://www.lib.ir/book/53794617/%D8%B4%D9%87%D8%B1-%D8%AF%D8%B1-%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%AD%D8%A7%D9%84-%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B9%D9%87/
پورافکاری، نصراله؛ کلانتری، صمد؛ نقدی، اسدالله. (1381). توسعۀ شهرنشینی و پیامدهای آن (با تکیه بر مورد ایران)، فصلنامۀ جمعیت، سازمان ثبت احوال کشور، دوره 9، شمارۀ 39 و 40، صص 34-1.https://populationmag.ir/article-1-155-fa.html
حاتمی‌نژاد، حسین؛ اشنویی، امیر؛ خادمی، سمیه. (1394). تحلیل فضایی رابطۀ شهرنشینی و طلاق در استان‌های کشور، مطالعات محیطی هفت حصار،: دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان، دورۀ چهارم، شمارۀ 11، صص 50-45.https://hafthesar.iauh.ac.ir/article-1-322-fa.html
حافظ‌نیا، محمدرضا. (1395). جغرافیای سیاسی ایران، چاپ هشتم، تهران: سمت.https://samta.samt.ac.ir/product/9187/
خرمشاد، محمدباقر؛ آقامحمدی، مسعود؛ بابایی، سعید. (1397). متغیرهای جمعیتی مؤثر در امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، فصلنامۀ علمی مطالعات بین رشته‌ای دانش راهبردی، دانشگاه عالی دفاع ملی، دورۀ نهم، شمارۀ 36، صص 34-7.https://smsnds.sndu.ac.ir/article_837.html
خواجه‌سروی، غلامرضا؛ آریافر، شهره. (1399). حاشیه‌نشینی و تأثیر آن بر توسعۀ سیاسی-اجتماعی در کلان‌شهر تهران، ماهنامۀ جامعه‌شناسی سیاسی ایران، انجمن علمی جامعه شناسی سیاسی ایران، دورۀ سوم، شمارۀ 4، صص 170-143.https://jou.spsiran.ir/article_122092.html
حسامیان، فرخ؛ اعتماد، گیتی؛ حائری، محمدرضا. (1388). شهرنشینی در ایران، مؤسسۀ انتشارات آگاه، چاپ هشتم.https://agahbookshop.com/%D8%B4%D9%87%D8%B1%D9%86%D8%B4%D9%8A%D9%86%D9%8A-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D9%8A%D8%B1%D8%A7%D9%86_2156
حسین زاده دلیر، کریم؛ هوشیار، حسن. (1385). دیدگاهها، عوامل و عناصر مؤثّر در توسعه‌ی فیزیکی شهرهای ایران. جغرافیاوتوسعه ناحیه ای، دانشگاه فردوسی مشهد، دوره 4، شماره 6 صص 226-213. doi: 10.22067/geography.v4i6.3113
دانشور، فاطمه؛ صابری، حمید. (1400). آینده‌پژوهی راهبردی کلان‌شهر اصفهان (بر مبنای آنالیز چالش‌ها با مدل علت و معلولی)، مجلۀ جغرافیا و توسعۀ فضای شهری، دانشگاه فردوسی مشهد، دورۀ هشتم، شمارۀ 1، صص 164-145.https://jgusd.um.ac.ir/article_40510.html
سلاورزی‌زاده، محمد؛ شیخی، حجت؛ گلدوستی، زینب. (1400). شناسایی و تحلیل عوامل مؤثر بر توسعۀ شهری با رویکرد آینده‌نگاری (مطالعۀ موردی: شهر ایلام)، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، دانشگاه تهران، دورۀ 53، شمارۀ 4، صص 1508-1491.https://jhgr.ut.ac.ir/article_80146.html
سیف‌الدینی، فرانک. (1378). روند شهرنشینی، مسئلۀ شهرهای بزرگ، پژوهش‌های جغرافیایی، موسسه جغرافیای - دانشکده جغرافیا، دوره 37، شمارۀ 36، صص 88-75.https://jrg.ut.ac.ir/article_18209.html
شیخی، محمد. (1380). تبیین فرایند شکل‌گیری و دگرگونی سکونتگاه‌های خودرو پیرامون کلان‌شهر تهران (مطالعۀ موردی: اسلامشهر، اکبرآباد و سلطان‌آباد)، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشکدۀ هنرهای زیبا، دانشگاه تهران.https://ganj.irandoc.ac.ir//#/articles/32a8bb2394f8e2478c13924410101b6d
صدیق سروستانی، رحمت‌الله. (1388). چالش‌های فرهنگی اجتماعی شهرنشینی، گزارش دبیرخانۀ شورای عالی انقلاب فرهنگی.https://rpc.tabriz.ir/ExportPDF/News/74
صفایی‌پور، مسعود؛ امیری فهلیانی، محمدرضا؛ دنان، کاظم. (1400). چالش‌های پیشِ‌روی شهرنشینی نامتعادل در ایران، فصلنامۀ جغرافیایی سرزمین، دورۀ هجدهم، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، شمارۀ 72، صص 64-41.https://journals.srbiau.ac.ir/article_19809.html
طالشی، مصطفی. (1398). سیاست تمرکزگرایی و ناپایداری نظام سکونتگاهی در پیرامون کلان‌شهر تهران. اقتصاد فضا و توسعۀ روستایی، دانشگاه خوارزمی، دورۀ هشتم، شمارۀ 2، صص 133-156.https://serd.khu.ac.ir/browse.php?a_id=3322&sid=1&slc_lang=fa
عبدی دانشپور، زهره؛ تارانتاش، مسعود. (1396). آشکارسازی دگرگونی کاربرد زمین: تحلیل ویژگی‌های گسترش برنامه‌ریزی‌نشده در منطقۀ کلان‌شهری تهران. معماری و شهرسازی (هنرهای زیبا)، دانشگاه تهران- دانشکدگان هنرهای زیبا، دورۀ بیست‌ودوم، شمارۀ 3، صص 32-15.https://jfaup.ut.ac.ir/article_64772.html
علی‌اکبری، اسماعیل. (1383). توسعۀ شهری و آسیب‌شناسی اجتماعی در ایران. پژوهش‌های جغرافیایی، دانشگاه تهران، دورۀ سی‌وششم، شمارۀ 48، صص 49-69. https://journals.ut.ac.ir/article_10016.html
کاوندی کاتب، ابوالفضل؛ حافظ‌نیا، محمدرضا. (1399). تبیین رابطۀ شهرنشینی شتابان با ایدئولوژی اقتصادی حکومت در مدیریت سیاسی فضای ملی، مجلۀ برنامه‌ریزی و آمایش فضا، دانشگاه تربیت مدرس، دورۀ بیست‌وچهارم، شمارۀ 4، صص 117-151.https://hsmsp.modares.ac.ir/article-21-44894-fa.pdf
گیلبرت، آلن؛ گاگلر، ژوزف. (1375). شهرها، فقر و توسعه، ترجمۀ پرویز کریمی ناصری، انتشارات شهرداری تهران.
لوکاس، دیوید؛ میر، پاول. (1393). درآمدی بر مطالعات جمعیتی، ترجمۀ حسین محمودیان، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ چهارم.https://www.agahbookshop.com/%D8%AF%D8%B1%D8%A2%D9%85%D8%AF%D9%8A-%D8%A8%D8%B1-%D9%85%D8%B7%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%A7%D8%AA-%D8%AC%D9%85%D8%B9%D9%8A%D8%AA%D9%8A_4766
محمدزاده، رحمت. (1386). بررسی اثرات زیست‌محیطی توسعۀ فیزیکی شتابان شهرها با تأکید بر شهرهای تهران و تبریز، جغرافیا و توسعۀ ناحیه‌ای، دانشگاه فردوسی مشهد، دوره 5، شمارۀ 9، صص 112-93.https://www.sid.ir/paper/98966/fa
محمدی، سعدی؛ داوری، الهام؛ محمدی، چنور. (1398). بررسی چالش‌ها و راهبردهای توسعۀ فضایی روستاشهرها (مطالعۀ موردی: بخش بندپی شرقی و غربی از شهرستان بابل)، جغرافیا (فصلنامۀ علمی-پژوهشی و بین‌المللی انجمن جغرافیایی ایران)، دورۀ هفدهم، شمارۀ 62، صص 173-157.https://rimag.ricest.ac.ir/fa/Article/8883/rimag.ricest.ac.ir
مرکز آمار ایران، نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن، 95-1365.https://www.amar.org.ir/
مشکینی، ابوالفضل؛ مولائی قلیچی، محمد؛ خاوریان گرمسیر، امیررضا. (1395). روندهای پراکنده‌رویی شهری و برنامه‌ریزی توسعۀ فضایی پایدار (مطالعۀ موردی: منطقۀ 2 تهران)، معماری و شهرسازی پایدار، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، سال چهارم، شمارۀ 2، صص 54-43.https://jsaud.sru.ac.ir/article_665.html
نظریان، اصغر. (1388). مهاجرت‌های قومی و تغییر ساختار اجتماعی شهرهای ایران، فصلنامۀ آمایش محیط، دوره 2، شمارۀ 6، صص 32-1.https://www.sid.ir/paper/130600/fa
نظریان، اصغر. (1384). منطقه کلان‌شهری تهران و بازتاب فضایی آن مورد تهران، فصلنامه جغرافیایی سرزمین، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، سال دوم، دوره 2، شماره 7، صص 41-24.https://sarzamin.srbiau.ac.ir/article_6012.html
هاروی، دیوید. (1387). شهری‌شدن سرمایه، ترجمۀ عارف اقوامی‌مقدّم، تهران: انتشارات اختران.https://akhtaranbook.ir/fa/product/63851/
ویسی، هادی؛ مهماندوست، خدیجه. (1392). تأثیر نظام سیاسی تک‌ساخت بر آرایش فضایی-مکانی و توسعۀ شهرهای ایران، فصلنامۀ ژئوپلیتیک، انجمن ژئوپلیتیک ایران، دورۀ نهم، شمارۀ 30، صص 229-204.https://journal.iag.ir/article_56024.html
Attri, R., Dev, N., & Sharma, V. (2013). Interpretive structural modelling (ISM) approach: an overview. Research journal of management sciences, 2319(2), 1171.https://www.ijrmet.com/vol5issue1/spl1/3-A-Jayant.pdf
Beghelli, S., Guastella, G., & Pareglio, S. (2020). Governance fragmentation and urban spatial expansion: Evidence from Europe and the United States. Review of Regional Research, 40(1), 13-32.https://doi.org/10.1007/s10037-019-00136-0
Bodo, T. (2019). Rapid urbanisation: theories, causes, consequences and coping strategies. Annals of Geographical Studies, 2(3), 32-45.DOI:10.22259/2642-9136.0203005
Cohen، B. (2006). Urbanization in developing countries: Current trends، future projections، and key challenges for sustainability. Technology in society، 28(1-2)، 63-80.DOI: 10.1016/j.techsoc.2005.10.005
Gall, T., & Allam, Z. (2022). Strategic Foresight and Futures Thinking in Urban Development: Reframing Planning Perspectives and Decolonising Urban Futures.https://hal.science/hal-03832837
Guastella, G., Oueslati, W., & Pareglio, S. (2019). Patterns of urban spatial expansion in European cities. Sustainability, 11(8), 2247.https://doi.org/10.3390/su11082247
Güneralp, B., & Seto, K. C. (2013). Futures of global urban expansion: uncertainties and implications for biodiversity conservation. Environmental Research Letters, 8(1), 014025.DOI 10.1088/1748-9326/8/1/014025
Habitat, U. N. (2022). Scenarios of Urban Futures: Degree of Urbanization: World Cities Report.
Li, X., Lin, T., Zhang, G., Xiao, L., Zhao, Q., & Cui, S. (2011). Dynamic analysis of urban spatial expansion and its determinants in Xiamen Island. Journal of Geographical Sciences, 21, 503-520.DOI:10.1007/s11442-011-0860-7
Mahtta, R., Fragkias, M., Güneralp, B., Mahendra, A., Reba, M., Wentz, E. A., & Seto, K. C. (2022). Urban land expansion: the role of population and economic growth for 300+ cities. Npj Urban Sustainability, 2(1), 5.DOI:10.1038/s42949-022-00048-y
Paulsen, K. (2012). Yet even more evidence on the spatial size of cities: Urban spatial expansion in the US, 1980–2000. Regional Science and Urban Economics, 42(4), 561-568.DOI:10.1016/j.regsciurbeco.2012.02.002
Qian, M., Pu, L., Zhang, J., & Zhang, M. (2013). Urban spatial expansion characteristics in China’s rapid urbanization region—A case study of SXC Region. International Journal of Geosciences, 2013.DOI:10.4236/ijg.2013.410133
Ren, P., Gan, S., Yuan, X., Zong, H., & Xie, X. (2013). Spatial expansion and sprawl quantitative analysis of mountain city built-up area. In Geo-Informatics in Resource Management and Sustainable Ecosystem: International Symposium, GRMSE 2013, Wuhan, China, November 8-10, 2013, Proceedings, Part I (pp. 166-176). Springer Berlin Heidelberg.DOI:10.1007/978-3-642-45025-9_19
Seto, Karen C., Michail Fragkias, Burak Güneralp, and Michael K. Reilly. (2011). "A meta-analysis of global urban land expansion." PloS one 6, no. 8: e23777. DOI: 10.1371/journal.pone.0023777
Sheng، Y. K. (2011، June). Urban Challenges in South-East Asia. In UNESCAP، Fifth Asia Pacific Urban Forum.DOI:10.13140/2.1.1747.4563
Tellman, B., Eakin, H., & Turner, B. L. (2022). Identifying, projecting, and evaluating informal urban expansion spatial patterns. Journal of Land Use Science, 17(1), 100-112.DOI: 10.1080/1747423X.2021.2020919
Tjipetekera, C., Gumbo, T., & Yankson, E. (2022, November). Analysing the Causes and Challenges of Urban Spatial Expansion in Windhoek, Namibia: Towards Sustainable Urban Development Strategy. In Mobility, Knowledge and Innovation Hubs in Urban and Regional Development. Proceedings of REAL CORP 2022, 27th International Conference on Urban Development, Regional Planning and Information Society (pp. 69-77). CORP–Competence Center of Urban and Regional Planning.http://repository.corp.at/id/eprint/926
Walsh, C. (2012). Spatial planning and territorial governance: managing urban development in a rapid growth context. Urban Research & Practice, 5(1), 44-61.DOI:10.1080/17535069.2012.656451
Wei, Y., Li, Y., Wang, S., Wang, J., & Zhu, Y. (2023). Research on the Spatial Expansion Characteristics and Industrial and Policy Driving Forces of Chengdu–Chongqing Urban Agglomeration Based on NPP-VIIRS Night Light Remote Sensing Data. Sustainability, 15(3), 2188.DOI: 10.3390/su15032188 | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 366 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 328 |
||