تعداد نشریات | 31 |
تعداد شمارهها | 701 |
تعداد مقالات | 6,850 |
تعداد مشاهده مقاله | 11,205,040 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 7,517,306 |
بارقههای کلام مغلوب در آثار حلاج | ||
پژوهشنامه ادب غنایی | ||
مقاله 9، دوره 22، شماره 43، مهر 1403، صفحه 171-188 اصل مقاله (541.44 K) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22111/jllr.2024.44370.3114 | ||
نویسنده | ||
احمد سنچولی* | ||
دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه زابل،زابل،ایران | ||
چکیده | ||
حسین بن منصور حلاج، از عارفان مجذوب قرن سوم هجری است که زبان را ظرف بیان احوال شورانگیز و هیجانهای تند عاطفی خویش قرار داده و در جایجای آثارش پیوسته از ذات مشاهده و دیدن الله و تجلّی صفات و ذات خداوند در عالم سخن میگوید. از آنجا که او بیشتر تحتتأثیر احساسات و هیجانات روحی و باطنی خویش بوده و بخش اعظم آثارش از شمار شطحیات و متون ساختشکن به شمار میآید، در این پژوهش به شیوۀ توصیفی-تحلیلی، ویژگیهای کلام مغلوب از حیث ساخت و محتوا در مجموعه آثار وی مورد بررسی قرار گرفته و تلاش شده به این سؤال اصلی پاسخ داده شود که چه عوامل و عناصری در مغلوببودن کلام وی مؤثر بوده است؟ بهدلیل غلبۀ هیجانهای عاطفی، عمدهترین ویژگیهای یک متن مغلوب از قبیل: ابهام، تأویلپذیری، مشاهده، دریافت وحی و الهام در آثار وی دیده میشود. همچنین زبان، تخیل و تصاویر در آن متناسب با تجربههای ناب عرفانی، کاملاً جنبۀ شخصی یافته و حلاج برای بیان احوال خویش که فراتر از سطح ادراک عادی و تجربههای معمولی است، به قطب استعاری زبان متوسل شده است و به مدد تشبیه، استعاره و رمز، نابترین تجربههای شخصی و شهودی خویش را تجسم بخشیده و مفاهیم عرفانی و دریافتهای درونی برگرفته از عالم قدسی خود را از طریق تصاویر حسی و ملموس به تصویر کشیده است. حسین بن منصور حلاج، از عارفان مجذوب قرن سوم هجری است که زبان را ظرف بیان احوال شورانگیز و هیجانهای تند عاطفی خویش قرار داده و در جایجای آثارش پیوسته از ذات مشاهده و دیدن الله و تجلّی صفات و ذات خداوند در عالم سخن میگوید. از آنجا که او بیشتر تحتتأثیر احساسات و هیجانات روحی و باطنی خویش بوده و بخش اعظم آثارش از شمار شطحیات و متون ساختشکن به شمار میآید، در این پژوهش به شیوۀ توصیفی-تحلیلی، ویژگیهای کلام مغلوب از حیث ساخت و محتوا در مجموعه آثار وی مورد بررسی قرار گرفته و تلاش شده به این سؤال اصلی پاسخ داده شود که چه عوامل و عناصری در مغلوببودن کلام وی مؤثر بوده است؟ بهدلیل غلبۀ هیجانهای عاطفی، عمدهترین ویژگیهای یک متن مغلوب از قبیل: ابهام، تأویلپذیری، مشاهده، دریافت وحی و الهام در آثار وی دیده میشود. همچنین زبان، تخیل و تصاویر در آن متناسب با تجربههای ناب عرفانی، کاملاً جنبۀ شخصی یافته و حلاج برای بیان احوال خویش که فراتر از سطح ادراک عادی و تجربههای معمولی است، به قطب استعاری زبان متوسل شده است و به مدد تشبیه، استعاره و رمز، نابترین تجربههای شخصی و شهودی خویش را تجسم بخشیده و مفاهیم عرفانی و دریافتهای درونی برگرفته از عالم قدسی خود را از طریق تصاویر حسی و ملموس به تصویر کشیده است. | ||
کلیدواژهها | ||
عرفان و تصوف؛ کلام مغلوب؛ آثار حلاج؛ محتوا؛ قطب استعاری زبان | ||
مراجع | ||
قرآن کریم.
ابن عربی، محیالدین. (1405). فتوحات مکیه، جلد 13، بیروت: دار صادر.
احمدی، بابک. (1384). ساختار و تأویل متن، تهران: نشر مرکز.
ارسطو. (1371). فن خطابه، ترجمۀ پرخیده ملکی، تهران: اقبال.
بقلی شیرازی، روزبهان. (1381). حلاج تعالیم صوفیانه، ترجمة قاسم میرآخوری، تهران: شفیعی.
بهنامفر، محمد؛ ناصری، سیده فرخنده؛ رحیمی، سید مهدی. (1401). «سیمای حلاج و بایزید در آینۀ مقالات شمس تبریزی»، پژوهشنامه ادب غنایی، دورۀ بیستم، شمارۀ 39، صص 98-83.
جبری، سوسن. (1387). «استعاره در زبان عرفانی میبدی»، فصلنامۀ علمی-پژوهشی کاوشنامه فارسی، سال نهم، شمارۀ 17، صص 29- 58.
حسینزاده، محمد. (1388). «مفهوم شناسی وحی و الهام در لغت، قرآن و روایت»، قرآن شناخت، سال دوم، شماره2، صص 45- 72.
حلاج، حسینبنمنصور. (1379). مجموعه آثار حلاج، ترجمه و شرح قاسم میرآخوری، تهران: نشر یادآوران.
رضایی، ایرج. (1382). «وحی و الهام و انواع و مراتب آن در مثنوی مولوی»، نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، سال 46، صص 19-41..
زرینکوب، عبدالحسین. (1362). ارزش میراث صوفیه، تهران: امیر کبیر.
زرینکوب، عبدالحسین. (1381). شعله طور، تهران: سخن.
ستاری، جلال. (1372). مدخلی بر رمزشناسی عرفانی، تهران: نشر مرکز.
سجّادی، سیدجعفر. (1370). فرهنگ لغات و اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، تهران: انتشارات کتابخانۀ طهوری.
سجودی، فرزان. (1387). نشانهشناسی کاربردی، تهران: نشز علم.
سلیمی، حسین؛ علوی، بشیر. (1401). «چندلایگی و تعلیق معنای قطعی در شعر شفیعی کدکنی با تکیه بر نماد و پارادوکس»، پژوهشنامه ادب غنایی، دورۀ بیستم، شمارۀ 39، صص 192-175.
سیوطی، جلالالدین. (1363). الاتقان فی علوم القرآن، 2ج، ترجمة مهدی حائری قزوینی، تهران: امیرکبیر.
شمیسا، سیروس. (1385). نقد ادبی، تهران: میترا.
عطار نیشابوری، فریدالدّین محمد. (1384). تذکرهالاولیاء، تصحیح محمد استعلامی، تهران: زوّار.
غزالی، احمد. (1376). سوانح (در مجموعه آثار فارسی احمد غزالی)، به اهتمام احمد مجاهد، تهران دانشگاه تهران.
فتوحی، محمود. (1386). بلاغت تصویر، تهران: سخن.
فتوحی، محمود. (1389). «از کلام متمکن تا کلام مغلوب»، فصلنامة نقد ادبی، س 3، شماره 10، صص 35- 62.
فتوحی، محمود. (1391). سبکشناسی نظریهها، رویکردها و روشها، تهران: سخن.
فعالی، محمدتقی. (1380). تجربۀ دینی و مکاشفۀ عرفانی، تهران: مرکز نشر پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
فناری، محمد بن حمزه. (1368). مصباحالانس، تهران: فجر.
محبتی، مهدی. (1388). «تأویل بیخویشنویسی: تحلیلی تازه از نگرههای ادبی عینالقضات همدانی»، فصلنامۀ نقد ادبی، س2، ش8، صص53-72.
هجویری، ابوالحسن علیبنعثمان. (1384). کشفالمحجوب، تصحیح و تعلیقات محمود عابدی، تهران: سروش.
همدانی، عینالقضات. (1373). تمهیدات، با مقدمه و تصحیح و تحشیه و تعلیق عفیف عسیران، تهران: منوچهری. | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 88 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 17 |