
تعداد نشریات | 33 |
تعداد شمارهها | 765 |
تعداد مقالات | 7,414 |
تعداد مشاهده مقاله | 12,319,086 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 8,417,256 |
شناسایی عوامل تأثیرگذار بر شکلگیری و رشد سکونتگاههای غیر رسمی در شهر مشهد (مورد مطالعه: پهنههای سیدی، خواجهربیع، قلعهساختمان و جادة قدیم قوچان) | ||
مجله جغرافیا و توسعه | ||
مقاله 2، دوره 22، شماره 77، دی 1403، صفحه 31-54 اصل مقاله (1.49 M) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22111/gdij.2024.8681 | ||
نویسندگان | ||
حسین آقاجانی* 1؛ فرزانه رزاقیان1؛ رضا قاضی2 | ||
1استادیار گروه توسعة پایدار شهری و منطقهای جهاد دانشگاهی خراسان رضوی، مشهد، ایران | ||
2کارشناس ارشد برنامهریزی شهری، دانشگاه تهران، تهران، ایران | ||
چکیده | ||
شکلگیری و رشد سکونتگاههای غیر رسمی، یکی از مهمترین دغدغههای مدیریت شهری در ایران و کشورهای در حال توسعه است. کلانشهر مشهد، بزرگترین مرکز جمعیتی و مقصد بسیاری از مهاجرتها در نیمة شرقی کشور میباشد. این پژوهش به شناخت عوامل تأثیرگذار بر شکلگیری و رشد سکونتگاههای غیر رسمی در کلانشهر مشهد پرداخته است. بدین منظور چهار پهنة: سیدی، جادة قدیم قوچان، خواجهربیع و قلعهساختمان انتخاب شد و مورد مطالعه قرارگرفت. نتایج پژوهش نشانداد که عامل مدیریت کلان و محلی با 9/20 درصد از واریانس کل، بیشترین سهم را در شکلگیری و رشد سکونتگاههای غیر رسمی مشهد به خود اختصاص داده است. دسترسی به خدمات رفاهی و اشتغال با 9/15 درصد، شرایط محیط طبیعی و مسکونی محل سکونت قبلی با 13 درصد، عامل ارتباطات فضایی و کالبدی با 9/10 درصد و روابط قومی و اجتماعی با 8/9 درصد، از دیگر عوامل مهم مؤثر بر شکلگیری و رشد سکونتگاههای غیر رسمی مشهد میباشند و این 5 عامل در مجموع، 6/70 درصد از واریانس کل را تشکیل میدهند. علاوه بر این؛ میانگین وزنی شاخصهای رشد سریعتر محدودهها از برنامه (69/4)، ضعف مدیریت شهری (55/4)، ناکارآمدی برنامههای دولت (41/4)، بیکاری (38/4)، دستیابی به درآمد بیشتر (32/4) و ارزانی زمین و اجارهبها (25/4)، بهعنوان مهمترین شاخصهای تأثیرگذار در ذیل عوامل شکلگیری و رشد سکونتگاههای غیر رسمی مشهد شناسایی شدهاند. لزوم توجه همزمان به مسائل در مبدأ و مقصد مهاجرت، با تأکید بر دو عامل مدیریت و اقتصاد در کنترل رشد سکونتگاههای غیر رسمی بیار کلیدی است. ایجاد پایداری اقتصادی از طریق فرصتهای شغلی برای کاهش تحرک نیروی کار در مبدأ، ترویج کشاورزی بهرهور در جهت کاهش فقر و بیکاری، بهبود زیرساختهای ارتباطی، امنیت و تسهیلات اعتباری و سیاستهای مناسب توسعة مسکونی ازجمله راهکارهای عملیاتی در مبدأ مهاجرت میباشند. همچنین مدیریت یکپارچة شهری، حفظ اراضی کشاورزی، کنترل قیمت زمین و تأمین مسکن و توسعة مردمپایه در محلات نیز میتواند به کنترل رشد شهرها و سکونتگاههای غیر رسمی کمک نماید. | ||
کلیدواژهها | ||
سکونتگاه غیر رسمی؛ عوامل شکلگیری و رشد؛ تجزیهوتحلیل مؤلفههای اصلی؛ کلانشهر مشهد. | ||
مراجع | ||
ایراندوست، کیومرث؛ محمد اعظمی؛ روحالله تولایی (1393). شاخصهای تعریف و تعیین سکونتگاههای غیررسمی در ایران، مجله مطالعات و پژوهشهای شهری و منطقهای. سال ششم. شماره 21. صفحات 60-43.
پوراحمد، احمد؛ کیومرث حبیبی؛ مهناز کشاورز (1389). سیر تحول مفهومشناسی بازآفرینی شهری به عنوان رویکردی نو در بافتهای فرسوده شهری. مطالعات شهر ایرانی اسلامی، سال اول. شماره 1. صفحات 92-73.
ترکمننیا، نعیمه؛ رسول قربانی؛ امیدعلی خوارزمی (1397). ارزیابی سیستمی عوامل شکلگیری و گسترش سکونتگاههای غیررسمی کلانشهر مشهد، مجله جغرافیا و توسعه فضای شهری. سال 5. شماره 2. صفحات 42-23.
https://jgusd.um.ac.ir/article_27433.html
رضایی، محمدرضا؛ محسن کمانداری (1393). بررسی و تحلیل علل شکلگیری حاشیهنشینی در شهر کرمان نمونه موردمطالعه: محلات سیدی و امام حسن، مجله برنامهریزی فضایی. دوره 4. شماره 4. صفحات 196-179.
رضائی، میثم؛ رسول بلاغی؛ علی شمسالدینی؛ فاطمه شاعر؛ سعید ماندنی (1395). ارزیابی و تحلیل ابعاد اجتماعی حاشیهنشینی در کلانشهرها (مطالعه موردی: محلات حاشیهنشین شیراز)، فصلنامه جغرافیایی سرزمین. سال 13. شماره52. صفحات 75-57.
سهرابزاده، مهران؛ زهره رضوانی (1400). فراترکیب مقالات پژوهشی در مورد عوامل مؤثر بر شکلگیری حاشیهنشینی و پیامدهای آن در بازه زمانی( 1398-1388)، مجله مطالعات جامعهشناختی شهری. دوره 11. شماره 39. صفحات 28-1.
فرنهاد، طرح مجموعه شهری مشهد، گزارش اسکان غیررسمی، وزارت راه و شهرسازی، مسکن و شهرسازی، 1386
قربانی، رسول؛ امیدعلی خوارزمی؛ نعیمه ترکمننیا (1398). تحلیل تأثیر عوامل اقتصادی- اجتماعی بر شکلگیری و گسترش سکونتگاههای غیررسمی کلانشهر مشهد، مجله پژوهشهای جغرافیایی انسانی. دوره 51. شماره 2. صفحات 373-385.
قنبری، حکیمه؛ شمساله کاظمیزاد؛ زهره هادیانی؛ میرنجف موسوی (1393). تحلیلی بر علل شکلگیری اسکان غیررسمی با استفاده از مدل تحلیل مسیر (مطالعه موردی: محله شادقلی خان شهر قم)، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی. سال 29. شماره 3. صفحات 88-73.
لحمیان، رضا (1396). آمایش فضایی مناطق حاشیهنشین و بررسی شکلگیری اسکان غیررسمی (مطالعه موردی: شهر ساری)، فصلنامه نگرشهای نو در جغرافیای انسانی. سال 9. شماره 2. صفحات 138-125.
مرکز آمار ایران،1395
معاونت برنامه ریزی و توسعه سرمایه انسانی شهرداری مشهد، 1400
مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی (1401). حاشیهنشینی (اسکان غیررسمی) در ایران؛ رویکردها، سیاستها و اقدامات. تهران. ایران.
https://rc.majlis.ir/fa/report/show/1753875
Abagissa, J (2019). Informal settlements in addis ababa: extent, challenges and measures taken. Journal of Public Administration, Finance and Law, (15), 7-30. https://www.ceeol.com/search/article-detail?id=851023 Akirso, N. A (2021). Exploring causes and consequences of squatter settlement in Jimma Town, Oromia Regional State, Ethiopia. International Journal of Sociology and Anthropology, 13(2), 58-63. https://academicjournals.org/journal/IJSA/article-full-text/D4F578E67212 Alene, E. T (2022). Determinant factors for the expansion of informal settlement in Gondar city, Northwest Ethiopia. Journal of Urban Management, 11(3), 321-337. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2226585622000243 Amao, F. L (2012). Housing quality in informal settlements and urban upgrading in Ibadan, Nigeria (A case study of Apete in Ibadan). Developing Country Studies, 2(10), 68-80. https://core.ac.uk/download/pdf/234680893.pdf Anulo, A. G (2015). The factors contributing for the expansion of informal settlements in Hossana town, southern Ethiopia (Doctoral dissertation, MA thesis. Ethiopia: Addis Ababa University). http://etd.aau.edu.et/handle/123456789/7241 Baye, F., Wegayehu, F., & Mulugeta, S (2020). Drivers of informal settlements at the peri-urban areas of Woldia: Assessment on the demographic and socio-economic trigger factors. Land Use Policy, 95, 104573. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0264837719313699 Fouad, Z., & Abbas, S. S (2021, April). The Role of Urban Land Management on the Informal Settlements. In IOP Conference Series: Earth and Environmental Science (Vol. 754, No. 1, 012014). IOP Publishing. https://iopscience.iop.org/article/10.1088/1755-1315/754/1/012014/meta Marutlulle, N (2017). Causes of informal settlements in Ekurhuleni Metropolitan Municipality: An exploration. Africa’s Public Service Delivery and Performance Review, 5(1), 1-11. https://journals.co.za/doi/abs/10.4102/apsdpr.v5i1.131 Matamanda, A. R (2020). Battling the informal settlement challenge through sustainable city framework: Experiences and lessons from Harare, Zimbabwe. Development Southern Africa, 37(2), 217-231. https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/0376835X.2019.1572495 Matarira, D., Mutanga, O., Naidu, M., Mushore, T. D., & Vizzari, M (2023). Characterizing Informal Settlement Dynamics Using Google Earth Engine and Intensity Analysis in Durban Metropolitan Area, South Africa: Linking Pattern to Process. Sustainability, 15(3), 2724. https://www.mdpi.com/2071-1050/15/3/2724 Ochocho, A., Worku, K., & Yitna, E (2018). Determinants of Expansion of Squatter Settlements: the Case of Hosanna Town, Hadiya Zone, Southern Ethiopia. Ethiopian Journal of Environmental Studies & Management, 11(6). https://ejesm.org/wp-content/uploads/2018/11/ejesmv11i6.3.pdf UN-Habitat (2015). Issue paper on informal settlements: https://uploads.habitat3.org/hb3/Habitat-III-Issue Paper-22_Informal-Settlements-2.0.pdf Wondimu, H (2020). The subsequent challenges of the slum and squatter settlements: In the city of Addis Ababa. Habtamu Wondimu.(2021). The Subsequent Challenges of the Slum and Squatter Settlements: in the City of addis Ababa. European Journal of Research Development and Sustainability, 2(1), 24-34. https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=3877007 Zhang, J., Shuang Chen, S., Gao, Q., Shen, Q., Kimirei, I. A., & Mapunda, D. W (2020). Morphological characteristics of informal settlements and strategic suggestions for urban sustainable development in Tanzania: Dar es Salaam, Mwanza, and Kigoma. Sustainability, 12(9), 3807. https://www.mdpi.com/2071-1050/12/9/3807
| ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 269 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 247 |